Karlistak ziren 1870 inguruan trenaren kontra jotzen zutenak. Bigarren karlistadan (espainiarrentzat hirugarrena) gertatu omen zen. Ez naizenez historia-libururen irakurle amorratua, Joan Mari Irigoienen Babilonia liburu mitikoan agertzen denaz fidatzen naiz (lehen bait lehen hasi behar naiz irakurtzen Bestea da mundua nobela).
Babilonian halakoak irakur ditzakegu:
" ...Nik banekien karlista asko zegoela trenbidearen kontra baina banekien, baita ere, jende askori ematen ziola lana..."
"...Gerra bat. Nola bukatuko dugu trenarekin bestela, gerraren bidez ez bada? Hamaika fusil dago hor nonbait, lurpean ezkutaturi, mementu hori datorrenerako! "
Asteburu honetan Euskotrenaren bi geltoki saboteatu dituzte Zornotzakoa eta Berrizekoa. Bandalismoa? Ekintza politikoak? Ez naiz sartuko horretan. Ez zait interesatzen ere alderdi guztiek ekintzak gaitzetsi dituztenentz jakitea. Beste alde batetik, nonnahi entzuten dira ere AHTa gelditzeko deiadarrak... armak erabiliz beharrezkoa balitz.
XIX mendean Gipuzkoa eta Bizkaia sakonean euskal tradizioak defendatzeko mugimendu politikoak agertu ziren. Estatuaren kontra jotzen zuten armen erabilerari muzin egin gabe. Trenari boikota aldarrikatzen omen zuten. Karlistak ziren.
Karlistak gaur?
Denok ezagutzen dugun bibliotekari argentinarrak halakoa utzi zuen idatzia: “Algo que no se nombra con la palabra azar rige esas cosas”
Monday 27 October 2008
Karlistak gaur?
Friday 24 October 2008
Karlistak
Nik, bederen, ez.
Thursday 16 October 2008
Le Clézio
"Idaztea munduaren soinua entzutea da eta hau bidaiatuz lortzen da. Une honetan gure inguruan dauden bidaiari bakarrak atzerritarrak dira. Benetako bidaiari hauek beste mundu batzuk asmatzeko gaitasuna dute beste zibilizazio batzuetara eramateko"
Tuesday 14 October 2008
Aresti, Joyce eta Juaristi
Non dago Arestik itzulitako James Joyceren Ulises?
Jon Juaristik ote dauka oraindik?
Wednesday 1 October 2008
Pijama marradunaz jantzitako mutikoa eta Telesforo Monzon
Zer daki Brunok Shmuelen munduaz? Lagundu ahal dionean, zergatik uko egiten dio? Zer dakigu guk presondegian daudenez?
Zer zekien Telesforo Monzonek, aristokrata gipuzkoarrak, garai hartan kartzelan geundenoi buruz edota Maji neskatilaren arrazoiaz harro egoteko?
Thursday 25 September 2008
Itaka, Euskal herria eta auto-bonbak
Kavafisek zioen:
Itakara itzultzeko bidaian abiatzen zarenean,
egizu otoitz bidea luze izan dadin,
menturez betea, ezagutzez betea.
Lestrigoiei eta Ziklopeei,
eta Poseidon hiratuari ez iezaiezu beldur izan...
... Zeure adimenduan ukan ezazu Itaka beti.
horrainoko etorrera da zure jomuga.
Baina ez ezazu presaka zeure bidaia bat ere.
Hobe da anitz urte eder dirauela;
Egizu otoitz bidea luze izan dadin….
Egizu otoitz bidea luze izan dadin….
Egizu otoitz bidea luze izan dadin…. (1)
Pazientziarik eza, ezinegona, amaitzeko gogo jasanezina… umeen jokabideak dira, gure herrikide batzuek, agian askok, dituztenak. Etorkizuneko herriminez zauriturik daudela dirudi.
Denok daukagu Euskal herri ideala gure gogoan baina helburu lortezina horren bideaz gozatu nahi dugu, utopia horretaranzko bideaz. Ez dugu ume-irudimenez asmaturiko lestrigoirik edo zikloperik behar.
Utz nazazue bideaz gozatzea!! Zoazte pikutara!!
(1) Esaldiaren hirukoizketa ez da Kavafisen edo Andolin Eguzkitzaren itzulpenarena, nirea baizik.
Thursday 18 September 2008
Etxe batek naduka
“Etxe batek naduka
zor luze bati
loturik,
hamar urte eta egun bateko gartzela...”
Aresti, gure Aresti oroitua, labur geratu zen. Orain BBK-k, Kutxak eta halakoek 50 urteko zigorra proposatzen digute alaiki. Hori da Euskal Erkidegoko ekonomiaren benetako motorea: gure menpekotasuna banku eta kutxekin.
Tuesday 16 September 2008
Zulo beltza
Monday 23 June 2008
Donibane gaua
Bier dala Donione,
etzi San Joan-biramune.
Gure soloan lapurrik es;
badagos bere, erre beites.
Artoak eta gariek gorde,
siraunek eta sapoak eta subeak
eta pisti gustiek erre."
Larrabetzun kantatzen zuten Donibane gauean, gari-sorta isiotuekin etxeko solo guztietatik ibiliz
Non daude lapurrak? Non ziraun, apo eta sugeak?
Bageneki...
Thursday 19 June 2008
Sumendien azpian
Espainiako gerra galdurik zegoenean (gaur, Ekainak 19, Liberación de Bilbao) eta hemen hildakoen egun ikaragarrienak ospatzen zituztenean frankistek, Mexikon, Popocatépetl azpian, Baudelaire-ren dizipuluek, absenta gogoan, mezkal eta tekila edaten zituzten Hildakoen Egunean: “ Denboraren esklabo martirizatuak ez izateko, hordi zaitezte, hordi zaitezte gelditu gabe! Ardoz, poesiaz edo bertutez, nahi duzuen moduan!"
Irakurri behar dut Karlos del Olmo-ren itzulpen hori. Lan zaila berea, alajaina!
Orain, sumendiaren azpian, baina bere bonbetatik salbu, idazten dut idazteari ez uzteko. Gogoratzen saiatuz zerbait datorkit gogora: Lowry-ren liburuko pasarte batean Euzkadi hitzak dirdira egiten du kartel argitsu batetik (bai!!! sinestezina badaere). Basoan galdurik daude protagonistak, ekaitza eta tragedia lehertzear, amaiera heltzen ari da...
Abisua edo faroa da kartela?
Harrigarria.
Manuel Monterok Bajo los volcanes. Identidad contra convivencia izenburuko liburua idatzi berri du.
Lana pilatzen zait
Saturday 7 June 2008
Jose Miel Barandiaranen Herensugea
Jose Miel Barandiaranek bere Diccionario de Mitologia Vasca-n (euskaratuta al dago?) Herensugeari ondoko definizio hau ematen dio: “genio diabólico que aparece en forma de serpiente”.
Hori kontutan harturik, XIX mendeko zenbait karlistak trenari burnizko herensugea deitzea (ikusi beheko sarrera) erabat justifikatuta zegoela esan daiteke.
Gaur egungo oposizioa AHTari antzeko arrazoietan oinarriturik al dago?
Ez dut hitz egiten azaleko arrazoiez: ardura ekologistak, gehiegizko gastuak...den-dena oso arrazoigarria. Ez, ni sakoneko sentipenez ari naiz, psikologiak azaltzen dituenak.
Kontsidera dezagun, alde batetik, sugearen esangura falikoa pentsamendu freudiarretan. Beste alde batetik, ezaguna da Elizak betidanik Emakumearen eta Sugearen artean planteatu duen kontrajartzea: "Elkarren etsai egingo zaituztet hi eta emakumea, hire eta haren ondorengotza; honek burua zapalduko "
Argi dago!!: XIX mendeko karlistek eta haien gaur egungo jarraitzaileek ezin dezakete onartu inolaz ere gure Ama Euskal Herria (makularik gabeko emakume txit birjina) izorratuta izan dadila Deabruak bidalitako Herensuge Lizun horrek.
Irakurketa erlijiotsua badu ere, nik ez dut egingo zeren eta neure antiklerikalismo osasungaitzari uzten saiatzen ari naizen.
Thursday 5 June 2008
Joan Mari Irigoienen Babilonia
Gipuzkoa sakoneko jende umilak ez zuen begi onez ikusten trenbidearen eraketa
"...ke beltza darion burnizko herensugea da trena, su eta fu dariona, deabruaren asmakizun"
"...hor jarri nahi digute, gure zelai eta soroak zanpatzeko, gure mendiak galtzeko, gure lurra erdibitzeko, zerua kutsatzeko...”
Apaizek, beti legez, aurrerapenen kontra apustua egiten zuten
"...Trenaren alde dagoena bekatu mortalean dago. Aitaren eta Semearen..."
Batzuek jende xume eta kontserbakorraren ideiak armen bidez defendatzera prest zeuden.
" ...Nik banekien karlista asko zegoela trenbidearen kontra baina banekien, baita ere, jende askori ematen ziola lana..."
"...Gerra bat. Nola bukatuko dugu trenarekin bestela, gerraren bidez ez bada? Hamaika fusil dago hor nonbait, lurpean ezkutaturi, mementu hori datorrenerako! "
Hondamendiko adarrak entzun ziren eta katastrofea gertatu zen
"Trenaren etorrerarekin batera animalia guztiak asaldatu ziren eta bolada batean Babiloniako oiloek ez zuten arrautzarik errun, behiek –lehengotik ere esne urrikoak izanik- ez zuten esne tantarik eman eta negua iraganda udaberria heldu zenean, txoriek ez zuten barano haietan habiarik jarri...."
Hala ere Euskal Herriak biziraun zuen pulpitutik entzuten bazen ere:
"Eroriko zara, erori Babilo (*) handia!
Deabruen bizileku bihurtu zara,
espiritu gaizto guztien zulo,
zeren eta zure merkatariak
lurreko ahaltsuenak baitziren,
eta zeure sorginkeriez
herri guztiak engainatu baitituzu.
Zikindua zaude
profeta, fededun eta lurrean hilak
izan diren guztien odolaz"
(Isaias, Apokalipsia)
(*) Transkizioaren errorea? Bilbao agian?
Thursday 29 May 2008
Arrazionalismorako garai txarrak
Gauza bat, argudiorik gabe geratzea da eta beste gauza bat, erabat desberdin, konbentzitua izatea. Hemen dago fundamentalismoaren oinarria.
Taliban batek ez du behar arrazoirik bere jarrerak justifikatzeko ezta Vaticanozaleek ere, beraien erresuma ez delako mundu honetakoa.
Hala biz
Tuesday 13 May 2008
Persiarrak
Ainhoa Urrejola EAE-ANVko militantea eta Donostiako zinegotzi ohia hil du gizonezko batek, lau tiro botata. Atzo egin zioten tiro, Tolosa kaleko bere etxe aurrean. Erietxera eraman zuten hasieran, artean bizirik, baina bi aldiz geratu zitzaion bihotza eta sendagileak suspertzen saiatu ziren arren, 17:40an hil zen. 32 urte zituen, ezkonduta zegoen eta bi seme-alaben ama zen.
Ikerketa iturriek uste dute, Urrejolak autotik ateratzeko modua egin zuela. Lekukoen arabera, senarra eta alaba txikia etxetik atarira jaitsi ziren tiro hotsak entzun bezain pronto. Haien kontakizunaren arabera, besarkatu egin zitzaizkion, animoak emanez eta oihuka. Handik gutxira eraman zuten erietxera.
GATAZKAREN ONDORIOAK????? Baina, burutik jota al gaude?
Igandean Los Persas antzezlana ikusi nuen Barakaldo Antzokian, Eskiloren obraren egokitzapen librea -oso librea-, Calixto Bieitok zuzendua.
Gerra betierako da, gerra bukaezina da errepikatzen zuen Eskilok orain dela 2.400 urte eta arrazoia zeukan.
Gu geu, euskaldunok, harro gaude beti gerran egon garelako. Aurpegia alaitzen zaigu herri borrokalaria garela entzuten dugunean baina ez.... arruntak, ohikoak, guztiol bezalakoak gara. Herri guztiek aro guztietan egin dutena errepikatzen ari gara.
Antzezlana aita baten aienekin amaitzen da bere alabaren heriotzagatik intzirika.
Batzuetan pentsatzen dut sentiberatasuna galtzen ari garela, zeren eta...nola sentitu ahal dugu aita horretaz gupida, heriotza hain merke izanda gure herri latz honetan?
Wednesday 30 April 2008
Gelman, Cervantes, Nabokov eta euskaldunak
Los vizcaínos del Quijote son los vascos por antonomasia
Pasa den Apirilaren 23an Cervantes Saria jasotzean Juan Gelmanek egindako hitzaldia irakurtzen ari nintzelarik gogoeta nahasi batzuk etorri zitzaizkidan burura, ene gogoaren islapen esanguratsua.
Hitzaldia interesgarria iruditu zitzaidan, ez soilik bere literatur kalitateagatik, baizik eta ere montonero ohi batengandik zetorrelako. Juan Gelman bortizki jota izan zen Argentinako diktadurak 1976-1983ko aldian. Izan ere, 1976an bere seme-alabak, Nora Eva eta Marcelo Ariel bahituak izan ziren baita haurdun zegoen honen emaztea ere, Maria Claudia Iruretagoyena. Gelman-en semea eta haren emaztea desagertu ziren eta biloba gatibualdian jaio zen.
Hitzaldian, literatur aipuz zipriztindua, ez da falta salaketa politikoa:
“...Y yo moría muchas veces y más con cada noticia de un amigo o compañero asesinado o desaparecido que agrandaba la pérdida de lo amado. La dictadura militar argentina desapareció a 30.000 personas y cabe señalar que la palabra "desaparecido" es una sola, pero encierra cuatro conceptos: el secuestro de ciudadanas y ciudadanos inermes, su tortura, su asesinato y la desaparición de sus restos en el fuego, en el mar o en suelo ignoto. El Quijote me abría entonces manantiales de consuelo”
“Cervantes se instala en un supuesto pasado de nobleza e hidalguía para criticar las injusticias de su época, que son las mismas de hoy: la pobreza, la opresión, la corrupción arriba y la impotencia abajo, la imposibilidad de mejorar los tiempos de penuria...”
“Pero hay recuerdos que no necesitan ser llamados y siempre están ahí y muestran su rostro sin descanso. Es el rostro de los seres amados que las dictaduras militares desaparecieron. Pesan en el interior de cada familiar, de cada amigo, de cada compañero de trabajo, alimentan preguntas incesantes: ¿cómo murieron? ¿Quiénes lo mataron? ¿Por qué? ¿Dónde están sus restos para recuperarlos y darles un lugar de homenaje y de memoria? ¿Dónde está la verdad, su verdad? La nuestra es la verdad del sufrimiento. La de los asesinos, la cobardía del silencio. Así prolongan la impunidad de sus crímenes y la convierten en impunidad dos veces.”
“Hay quienes vilipendian este esfuerzo de memoria. Dicen que no hay que remover el pasado, que no hay que tener ojos en la nuca, que hay que mirar hacia adelante y no encarnizarse en reabrir viejas heridas. Están perfectamente equivocados. Las heridas aún no están cerradas. Laten en el subsuelo de la sociedad como un cáncer sin sosiego. Su único tratamiento es la verdad. Y luego, la justicia. Sólo así es posible el olvido verdadero.”
Irakurketa erabat gomendagarria: Don Quijote liburuaren gorespena eta, aldiberean, diktadura krudel baten ondoren ondo-pentsatzaile batzuek eskatzen duten ahantze horren salaketa.
Baina... ez... guztiek ez dute pentsatzen gauza bera idazlan bikain horretaz, Espainiako literaturaren idazlan gorenaz. Eman diezaiogun hitza...Vladimir Nabokov handiari.
Nabokovek 1950. dekadan literatur eskolak eman zituen Harvard unibertsitatean. Bere eskoletarako aukeratu zuen liburuetariko bat Cervantesen Don Quijote zen. Eskola haien emaitza bitxia Lectures on Don Quixote liburua dugu. Ez da nire helburua, inolaz ere, liburu honi buruzko kritika bat egitea. Nire helburu bakarra idazle estatubatuarrak liburuan isurtzen dituen zenbait ideia aipatzea besterik ez da. Eta mundu honetan ez dagoela ezer absoluturik esatea. Eta ikuspuntu anitz daudela. Eta abar.
Nabokov dixit: “Egileak (Cervantes) ondoko planteamendu hau du buruan: “Etorri nirekin, irakurle bihurri, zu zakur bizi puztua eta ostikoka astindua ikusteaz gozatzen duzuna, irakurle, igande goizean, joanez edo etorriz mezatatik, karkaxaz edo makil kolpe batez pikotan dagoen alproja agurtzea gustukoa duzun hori, etorri nirekin irakurle bihurri eta ikus ezazu zein esku zorrotz eta krudeletan jarriko dudan ene pertsonaia hau, farre egiteko gogoa ematen duen ahul ahalen hau.Eta prestaturik daukadanaz zu ondo pasatzea espero du...”
“...Zer esan idazlan osoan zehar errepikatzen den krudelkeriaz?”
“El Quijote”ren bi atalek benetako krudeltasun entziklopedia eratzen dute"
“Garai guztietako liburu mingotsen eta barbaroenetariko bat...”
Eta nola lotzen dut hau guzti hau gure gaiaz? “El Vizcaíno”ren episodioa aipatuz, jakina. “Don Quixote”ren 8. eta 9. ataletan banatzen da istilua:
“Todo esto que don Quijote decía escuchaba un escudero de los que el coche acompañaban, que era vizcaíno, el cual, viendo que no quería dejar pasar el coche adelante, sino que decía que luego había de dar la vuelta al Toboso, se fue para don Quijote y, asiéndole de la lanza, le dijo, en mala lengua castellana y peor vizcaína, desta manera:
—Anda, caballero que mal andes; por el Dios que crióme, que, si no dejas coche, así te matas como estás ahí vizcaíno.
Entendióle muy bien don Quijote, y con mucho sosiego le respondió:
—Si fueras caballero, como no lo eres, ya yo hubiera castigado tu sandez y atrevimiento, cautiva criatura..
A lo cual replicó el vizcaíno:
—¿Yo no caballero? Juro a Dios tan mientes como cristiano. Si lanza arrojas y espada sacas, ¡el agua cuán presto verás que al gato llevas! Vizcaíno por tierra, hidalgo por mar, hidalgo por el diablo, y mientes que mira si otra dices cosa..
—Ahora lo veredes, dijo Agrajes —respondió don Quijote.
Y, arrojando la lanza en el suelo, sacó su espada y embrazó su rodela, y arremetió al vizcaíno, con determinación de quitarle la vida. El vizcaíno, que así le vio venir, aunque quisiera apearse de la mula….”
Cervantesek Kultura gutxiko euskaldunen gaztelera txarra imitatzen du..
Euskaldunak ondoko hau esan nahi du:
“Vete, caballero, en hora mala que, por el Dios que me crió, si no dejas el coche, es tan cierto que te matará este vizcaíno como estás ahí”
“¿Que no soy caballero? Juro a Dios, como cristiano, que mientes mucho. Si arrojas la lanza y sacas la espada ¡verás cuán presto me llevo el gato al agua! El vizcaíno es hidalgo por tierra, por mar y por el diablo; y mira que mientes si dices otra cosa”
Ezaguna da nola defenditzen zuten euskaldunek haien jatorrizko kaparetasuna (odol garbitasuna edo hidalguia). Ezaugarri hori zalantzatan jartzea irainik handiena zen (agian da?) eta horrexegatik gezurti deitzen dio birritan Don Quixoteri.
Saturday 26 April 2008
Aluminioa eta Afrika
Kondor Legioak, mila bider madarikatua, aluminioa erabili zuen bere bonba su-eragileetan Gernika suntsitzeko gaur bezalako egun batean.
G.L. Steer kazetariak, The Times egunkarian 1937ko Apirilaren 27an bidalitako telegrama batez hauxe kontazen zuen "... hiru motatako hegazkin alemanez osatutako eskuadrilla ahaltsu batek -Junker eta Heinkel bonbaketariak, Heinkel ehizakoak-gelditu gabe jaurti zituen hiri [Gernika] gainera mila librako inguruko bonbak eta, kalkulu batzuen arabera, hiru milatik gora su jaurtigai aluminiozkoak, bina librakoak..."
Kimika ahaztuz gogora dezagun istorio afrikar bat
Gernikako, Euskadi eta Espainiako triskantzen erantzuleek esperientzia zeukaten, 2003ko Apirilaren "Historia" aldizkariaren alean Mª Rosa de Madariaga eta Carlos Lázaro historialariek egindako ikerketa bikainean irakur daitekeenez.
Espainiako armadak bonba kimikoak erabilia zituen Rif-eko gerran 1925. urte inguruan. Urte horretan Melillako komandanteak ondoko txosten hau bidaltzen die bere nagusiei "...un miércoles que haga buen tiempo, acudirá mucha gente a ese Zoco confiadamente y será ocasión de causar daño...". Militarra merkatu baten bonbardaketaz hitz egiten ari da jende gainezka egonda!.
Ipar Afrikako gerra da eta Sanjurjo eta Franko jeneralek, beste askoren artean, zibilen sarraskien aurrean eduki ahal lituzketen lotsa apurrak galtzen ari dira. Altxamendu Nazionala esku sendoz zuzenduko duten liderrak forjatzen ari dira.
Wednesday 23 April 2008
Mandel
In der Mandel – was steht in der Mandel? Das Nichts. Paul Celan
Valente-k aipu honetaz hasten du bere Mandorla. Eta nik errumania-austriarrak frantsesez idazten zuela pentsatzen!
Amandan - zer dago Amandan? Ezer eza
Mandel, Mandorla, Almendra, Amanda. Te recuerdo Amanda. Gogoratzen zaitut Victor Jara. No se han abierto aún las alamedas y un regusto de almendras amargas nos tapiza la boca.
Zer zenion, Mandel?
Eta, hala ere, gorriak oraindik dirau ez-izate saihestezina itxaroten. Esne beltza Celan-ena.
Wednesday 16 April 2008
Felipe Juaristi eta begietara etortzen ez den gaua
Zein irizpide dute gure kritikari literarioek liburu bat edo beste aukeratzean beren kritika burutsuak egiteko? Zergatik aukeratzen dira batzuk eta beste batzuk ez? Liburuaren orrialde-kopuruak eragina al du?
Euskal literaturaren bilatzaile unibertsalean begiratuz, adibidez, Eider Rodriguez-en Haragia liburuaz 8 kritika aurki ditzakegu eta, aldiz, Felipe Juaristiren Ez da gaua begietara etortzen nobelaz 4 kritika besterik ez...
Felipe Juaristiren liburua amaitu ondoren kritika horiek gainbegiratu ditut. Honelako esaldiekin geratu naiz:
“Iragana zama bat da; arazoen iturburua. Oraina ezin uler dezakete iraganik gabe; oraina ezin bizi dezakete iraganeko kontuak kitatu gabe”, besteak beste, esaten du Iratxe Esnaolak liburuaz bere kritika sakon eta interesgarrian.
“Gorputzez hilik suertatu ez arren, arimaz hilda geratuko dira hirurak handik aurrera. Izan ere, Homerok zerbait irakatsi bazigun, horixe da, sufrimendua dela gizakiaren patua. Nor bereaz zein besteenaz jabetzeak egiten gaitu gizaki” gehitzen du Aritz Gorrotxategik, liburua gustatu egin zaiola adieraziz.
“Nobela metafisikoa dugu Ez da gaua begietara etortzen (...) Nobela lirikoa ere badugu Felipe Juaristirena (..) Baina hirugarren hari bat geratzen zaigu. Lope pertsonaiaren haria: psikologikoa. Pertsonaia baten inguruan eraikitako nobela dugu...” adierazten du Jon Kortazarrek baina ez da bustitzen nobelaren kalitatea baloratzean.
“...Eta nago, ustez eta itxuraz kontaketa inora ez daramaten dibagazio metaforiko bezain erretorikoek sarritan ez ote duten nobelaren irakurketa gehiegi moteltzen, nahiz eta gisa horretako pasarte batzuk guztiz interesgarriak izan....” dio Mikel Ayerbek. Badirudi ez zaiola gehiegi gustatu.
Kritikari profesional hauen aurrean nik ezer gutxi gehiago esatera ausartu behako nuke baina....
Batzuen ustez estilo literarioak aritzen den gaiarekin bat egin behar du. Homogeneotasuna behar dela esaten dute gaiaren eta estiloaren artean. Nik ere horrelaxe pentsatzen dut.
Felipe Juaristiren Airezko emakumeak aurreko nobelan estilo poetiko-juaristiar hark ederto biltzen zuen narrazioa. Halere ez dut uste gauza bera esan daitekeenik lan berri honetan.
Asko dira anaforak, erretruekanoak, paranomasiak, hitz jokoak eta abarrak Ez da gaua begietara etortzen nobelan. Agian gehiegi.
Horiek guztiek sormen literarioaren lan eskerga adierazten badute ere, ez zen bide aproposenik, estilo egokienik irakurleak istorioa senti zezan.
Halaber, pertsonaiek askotan ex catedra hitz egiten dutela ematen du, esaldi potoloak, pisu handikoak botatzen dituzte atsotitzak erabiltzen diren bezala, gauza guztiak aldez aurretik pentsatuta baleude bezala... Egilearen lana gehiegi ikusten da disgresio filosofiko horietan.
Horrek guzti horrek etengabe hausten du testua eta artifizialegi bihurtzen du.
Hala ere, eskertzekoak dira plazaratzen dituen zenbait gaia, hala nola, taldeek sortzen duten lotura askagaitzak (txikiteroen errealitatea eta metafora), iraganak duen pisua gure orainaldian eta, batez ere, Izuak, zazpi buruko herensuge beldurgarri hori, jarraitzen duela gure artean...
...Eta nolaz gu, gu,
eguneroko patxara merkean
oso lasai bizi geran..
geure izerdia xurgatzen duten
beste jende hoiek
bihar ere,
berriro ere,
beste bat hilko dute.
bihar ere,
berriro ere,
beste bat hilko dute.
(Imanol)
Tuesday 15 April 2008
Cate Blanchett eta Loiolako anaiak
Baten batek azaldu ahal dit zergatik egin nahi dien omenaldia emakume zoragarri honek loiolatar famatu hauei? Gipuzkoar batekin ezkondurik dago? Jesuiten alde agertu nahi du zerua irabazteko alferrikako ahaleginean?
Bere filmografiaari gainbegirada bat ematen diot:
1998
Queen Elizabeth I
Won - Golden Globe for Best Actress - DramaWon - BAFTA Award for Best Actress in a Leading RoleNominated - Academy Award for Best Actress
The Talented Mr. Ripley
Meredith Logue
Nominated - BAFTA for Best Performance by an Actress in a Supporting Role
Galadriel
Nominated - SAG award for Outstanding Performance by a Cast
The Lord of the Rings: The Two Towers
Galadriel
Nominated - SAG award for Outstanding Performance by a Cast
The Lord of the Rings: The Return of the King
Galadriel
Won - SAG award for Outstanding Performance by a Cast
Katharine Hepburn
Won - Academy Award for Best Supporting ActressWon - BAFTA award for Best Performance by an Actress in a Supporting RoleWon - SAG award for Best Supporting Actress Supporting Actress
Babel
Susan Jones
Notes on a Scandal
Sheba Hart
Nominated - Academy Award for Best Supporting Actress
Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull
Agent Irina Spalko
post-production
....eta ez dut argibiderik aurkitzen. Jeremy Irons eta Robert de Niro-ren mireslea ote The Mission filmean?
Tuesday 8 April 2008
Maurice Ravel versus Inazio Loiolakoa
Nemesiok aurpegiratzen diti nire biktimismo antiklerikalak bultzatzen nauela honelako baieztapenak esatera: apaizak nagusi gure herri latz honetan, gure kultur munduko pertsonaiarik inportanteenak apaiztegitik pasatu direla, Inazio Loiolakoa etab...
Azken pertsonaia hau ez da, Nemesioren ustez, euskaldunik ospetsuena (berak euskal hiritar kontzeptua erabiltzen du). Haren teoriaren arabera Google-ren bidez ebatzi ahal dira era objetiboz halako eztabaidak: “Sar ditzagun bilatzaile global honetan gogora datozkigun izenak (erdaraz, jakinai, unibertsalitate kontuarengatik) eta idatz ditzagun sarrera kopuruak”. Ondoko emaitzak lortzen omen dira:
Maurice Ravel 1.500.000 sarrera
Ignacio de Loyola 720.000
Miguel Unamuno 600.000
Pío Baroja 475.000
Juan Sebastián Elcano 400.000
Miguel Indurain 300.000
Dolores Ibarruri 150.000
Duque de Ahumada 33.000
Jose Antonio Aguirre 20.000
Harriturik geratu naiz hain zerrenda heterogeneoren aurrean: Ravel, Sancho el Fuerte, Indurain, Unamuno? Ba ote dira (ziren) hauek euskaldunak, euskal hiritarrak, baskoak…? Egia da horiek guztiak Athletic-en jolasteko baldintzak betetzen dituztela baina…zer dira? Zer gara? Nahi dutena? Nahi duguna? Hain dira zailak herri honen kontuak!
Norberak kontuak atera ditzala. Ni baten baten faltaz konturatu naiz baina zerrenda honen arabera, Maurice Ravel musikari lapurtarrak euskal hiritarrik ezagunena izateko ohorea kentzen dio Inazio Loiolakoari. Gaitz erdi!.
Aitzaki ona Apirilaren 27an Euskalduna Jauregira hurbiltzeko eta burutuko den ekitaldiaz gozatzeko: Ravelen “Boleroa” eta Rimsky Korsakoven “Kapritxo espainiarra” eta “Sheherezade”
"Volodymyr Sheikok zuzendutako Moskuko Orkestra Sinfoniko Estatalaren kontzertu bikain hau apirilaren 27an entzun ahal izango da Euskalduna Jauregiko Auditorioan. Bikaintasun orkestralaren jai handi honetan Maurice Ravelen "Boleroa" eta Rimsky Korsakoven bi lan ezagunenak, "Kapritxo espainiarra" eta "Sheherezade", entzungo dira.
Kontzertua 19:30ean izango da, eta sarrerek 30 eta 38 euro bitarteko prezioak izango dituzte. Sarrerak telefonoz lor daitezke, 944 310 310 zenbakiaren bitartez, edo, bestela, Euskalduna Jauregiko txartel-leihatiletan, BBKren orotariko kutxazainetan edo Internet bidez.
"Boleroa" historian zehar egile-eskubide gehien bildu dituen konposizio frantziarra da. 1928an estreinatu zen Parisko Operan, eta orkestra-birtuosismoaren ariketa bikaina da. Interes handiena Ravelek instrumentu desberdinak konbinatzeko erabilitako eran datza, hasierako pianissimo finetik hasi eta amaierako eztanda barroko eta indartsuraino."
Monday 7 April 2008
Pello Zabala, Aresti, Voltaire eta Inazio Loiolakoa
Kritika zorrotzak jasan ditut beheragoko artikuluaren kausaz (Pello Zabalarena, hain zuzen). Antiklerikal kutsua duela bota didate aurpegira.
Aresti berak Arantzazun, Euskal Parnason, lagunak bazituela aurpegiratu dit anonimo batek:
Atzo ezagutu nuen
nire laguna
Zerura pagatu nuen
kotxea
Oñatin bazkaldurik
Arantzazu gora
Bertan topatu nuen
fraile buru motza....
Arantzazu!Arantzatzu!
Polilitoa.
Joxepe lagun maitea:
Nun dago zeruko atea?
Kanta dezagun batea!
Apur dezagun katea!
Begira nola dagoen harana
Hodei beltzez estaldurik, harantza
nire deseoa haize hotzak darama...
Harri eta Herri. Gabriel Aresti.
Hala ere, zaila egiten zait Pello Zabalak praktikatzen duen Arrazoiaren bazterketa onartzea. Mundu honetan gauzak ez dira gertatzen Baten Batek nahi duelako, zergatiak bilatu behar ditugu gizaki gizajoak ahal den neurrian.
Beste alde batetik, nire kritika erlijioso gipuzkoarrari, gauerdiko ahuntzaren eztula da, Voltaire handiak beste erlijioso gipuzkoarri egiten dionarekin alderatuz.
Inazio Loiolakoaz ari naiz, jakina, garai guztietako euskaldunik garrantzitsuena zalantzarik gabe.
Hona hemen Voltairek eskaintzen dizkion esaldiak gure gizonari:
Ignacio de Loyola
Para conquistar gran fama y ser fundador, os aconsejo que seáis loco, pero que vuestra locura sea oportuna en la época en que vivís. En vuestra locura debe haber un fondo de razón que dirija vuestras extravagancias y que os haga ser excesivamente terco. Podrá suceder que os ahorquen, pero si no os ahorcan, debéis abrigar la esperanza de que os erijan altares.¿Podéis decirme en conciencia si hubo jamás en el mundo otro hombre más digno de una casa de orates que San Ignacio, o sea Iñigo el de Vizcaya, que era su verdadero nombre? Le trastorna el juicio la lectura de la Leyenda Dorada, como más tarde se lo trastornan a Don Quijote de la Mancha los libros de caballería. El buen Iñigo empieza por ser el caballero de la Virgen, y vela sus armas en honor de su dama. Se le aparece la Santa Virgen, que acepta sus servicios; luego se le aparece varias veces llevando consigo a su hijo. El diablo, que está al acecho y que prevé todo el mal que los jesuitas le causarán un día, arma una batahola de duendes dentro de la casa, en la que rompe todos los vidrios. Pero el hijo de la Virgen lo expulsa haciéndole el signo de la cruz; el diablo huye a través de las paredes, dejando en ellas una gran abertura, que cincuenta años después de este suceso todavía se enseña a los curiosos.Su familia, al ver el trastorno de sus facultades mentales, piensa encerrarle y en ponerle a dieta, pero él se desembaraza de su familia lo mismo que del diablo, y huye de ella sin saber adónde. Encuentra a un moro y disputa con él sobre la Inmaculada Concepción; el moro, que comprende su estado, le deja lo más pronto que puede. Iñigo no sabe qué hacer: si matar al moro o rezar a Dios por él; deja que decida esta cuestión su caballo, que, más cuerdo que él, vuelve a tomar el camino del establo.Ignacio, después de esta aventura, resuelve ir en peregrinación a Belén mendigando. Su locura aumenta en el camino; los dominicos tienen lástima de él en Manresa, y lo retienen en el convento durante algunos días, hasta que le dejan ir, viendo que no conseguían curarle. Se embarca en Barcelona, llega a Venecia, de donde lo expulsan; vuelve otra vez a Barcelona, siempre mendigando, siempre teniendo éxtasis y viendo con frecuencia a la Santa Virgen y a Jesucristo.Le hacen comprender, por fin, que para ir a Tierra Santa a convertir turcos, cristianos de la Iglesia griega, armenios y judíos, necesitaba estudiar algo de teología. Ignacio no deseaba otra cosa; pero para ser teólogo es indispensable saber antes gramática y conocer el latín; pero esto no le da cuidado; va al colegio a la edad de treinta y tres años a estudiar esas materias; allí se burlan de él y no aprende nada.Desesperado de no poder ir a convertir infieles, le tuvo lástima el diablo; se le apareció y le juró, bajo la fe de cristiano, que si quería entregarse a él le convertiría en el hombre más sabio de la Iglesia de Dios. Ignacio no tuvo inconveniente en someterse a la disciplina de semejante maestro, y volvió a asistir a clase, en la que le dieron latigazos algunas veces, pero no por eso fue más sabio.Expulsado del colegio de Barcelona; perseguido por el diablo, que le castigaba por haberse arrepentido de aceptar la proposición; abandonado por la Virgen María, que no se cuidaba de proteger a su caballero, no por eso desistió éste de sus propósitos. Empezó a recorrer el país con los peregrinos de Santiago y a predicar en las calles de ciudad en ciudad. Le encierran en las cárceles de la Inquisición; cuando sale de éstas le meten en la prisión de Alcalá, de la que se escapa, y va a Salamanca, donde lo vuelven a encerrar. Conociendo por fin que no podía ser profeta en su patria, resuelve ir a estudiar a París, y hace el viaje a pie, precedido de un asno que llevaba su equipaje, sus libros y sus escritos. Al menos, Don Quijote llevaba un caballo y un escudero; Ignacio no llevaba ni una cosa ni otra.En París encuentra las mismas vejaciones que en España: le bajan los calzones en el colegio de Santa Bárbara, con la idea de azotarle ceremoniosamente. Su vocación le hace al fin ir a Roma.¿Cómo pudo suceder que un hombre tan extravagante fuese muy considerado en Roma, tuviera discípulos y resultase el fundador de una orden poderosa, en la que ingresaron personas muy dignas de estimación? Era terco y entusiasta; encontró otros entusiastas como él, a los que se asoció. Éstos, que estaban dotados de más razón que él, restablecieron un poco la suya, y llegó a ser más cuerdo al finalizar su vida, y hasta tener habilidad para conducirse.Quizá Mahoma empezó por ser tan loco como Ignacio en las primeras entrevistas que tuvo con el ángel Gabriel, y quizá Ignacio, colocado en la situación de Mahoma, hubiera realizado las mismas hazañas que el Profeta, porque era tan ignorante, tan visionario y tan bravo como él.
Dictionaire philosophique. Voltaire
Wednesday 2 April 2008
Pello Zabala eta euskal kultura
Euskaldunok apaizen eskolei jarraitzeko joera handia izan dugu beti.
Hala ere, aipaturiko elkarrizketa irakurtzen ari nintzela, harriturik geratu nintzen: Frantziskotarrak tenporak-témporas kontu horretan sinesten du benetan eta guri sinestarazi egin nahi digu!!! Ez zuen hitz egiten –nik hasieran uste nuen bezala- etnologia-kontu bitxi bati buruz egingo bailuen. Berak sinetsi egiten du!!!
Egia esan –geroago pentsatu nuen- ez da horren harrigarria zeren, agian ere bere Jesusen amaren birjintasunean sinetsiko baitu eta horretan sinestarazi egin nahi izan digute berak eta beratarrek mendeetan zehar.
Mesedez, Pello, izan zaitez serio: aste jakin bateko asteazkeneko, ostiraleko eta larunbateko eguraldiak ezin dezake adierazi, hemendik hilabete bat, bi edo hiru hilabetera izango duguna. Euskal hiritarrok, euskaldunok barne, nagusiak gara umekeria horietan sinesteko!
Gure arbasoengandik heredatutako euskara izugarrizko altxorra dela kontsideratzeak ez du esan nahi beraiek pentsatzen zuten den-dena egia denik.
Monday 17 March 2008
Ihesa(II): Irati Jimenez eta Paul Celan
Askok Izurengandik ihes egin nahi genuen pasa den astean, busti egiten gintuen odoletik ihes egin, erantzule ginen odol isuri horretatik urrun egon. Berriro Izu, Joseph Conrad-ek hain ondo deskribatu zuena, Izu irrazional hori, geroago Frank Coppolak marea gorri bihurturik Apocalipsis Now filmean azaldu ziguna.
Gizaki xume baten apokalipsia.
Irati Jimenez-en artikulua irakurri nuen Berria egunkarian. Berak ere ihes egin nahi zuen odol-itsaso horretatik eta, etsita, euskarriren baten bila zebilelarik, Benedetti beharbada ? galdetzen zuen.
Iratirekin nago baina koldarragoa naiz. Kanpoko errealitatetik ihes egin dut aurre egin gabe. Nik ere ez dut nahi odolez eraturiko aberririk, ez dut nahi holako zibilizaziorik. Nik ere ez dut nahi odol beltzez beteriko kalizarik. Baina, bitartean, salmodiatzen jarraituko dut, gure aurretikoek Arrosario Santuaz egiten zuten eran, Paul Celan-en poema:
Egunsentiko odol beltza iluntzean edaten dugu
Eguerdian eta goizean edaten gauez edaten dugu
Edaten eta edaten dugu
Hobia zulatzen dugu airean han ez dago estutasunik
Gizon bat bizi da etxean berak sugeekin jolasten du berak idazten du
Idazten du iluntzean Euskadira zure ile beltza Maddalen
Idazten du eta etxeko atarira irteten da eta izarrek dir-dir egiten dute....
Monday 10 March 2008
Friday 7 March 2008
The Wild Bunch
Asteartean, astean zehar pantaila txikian ikusten ari garen horrenbeste zaramatik ihes egiteko, artelan bikaina eskaini digu pantaila handian Bilboko FAS zineklubak: Sam Peckinpah zinegile estatubatuarraren The Wild Bunch (Talde Basatia).
Zineaz, berriz, usadio zaharrean gozatzeko parada: jatorrizko bertsioan eta pantaila handi-handian.
Gaur, berriz, usadio zaharrean tamaltzeko aukera dugu: jatorrizko bertsioan eta pantaila handi-handian: Arrasaten.
Sam Peckinpah.en filmaren izenburua eta eszenak etorri zaizkit burura.
Herri batera, zaldiz, ustezko soldadu taldea heltzen ari da. Kamerak behetik haien plano bikaina ematen digu. Trostan sartzen dira eta herriko jendearen atentzioa erakartzen dute. Ume-multzo baten ondoan pasatzen dira eta hauek, une batez, jolasteari utzi eta irribarretsu begiratzen diete. Jolasa deigarria haiena ere!: eskorpioi pare bat inurritegi baten erdian eusten dute. Ume gaixoak, konturatu gabe, jainkoen lana egiten ari dira, mundu lurtarraren patua zuzenduz. Azkenean, suaren bidez, izaki guztiak suntsituko dituzte.
Wednesday 5 March 2008
Maider Ziaurriz, Jose Luis Otamendi, Koldo Izagirre eta Elhuyar hiztegia
Oreka galtzen hasten denean irakurri gabe dudan liburu-pila, baten bat hartu eta irakurketari ekiten diot. Atzo bizkar gorri-beltz erakargarriko bat aukeratu nuen: Koldo Izagirreren Sua nahi, Mr.Churchill? 2005ko Azaroan argitaratua.
Liburuko orrien artean fotokopia pare bat aurkitu nuen.
Batean 2005ko Abenduaren 27an Berrian agerturiko Maider Ziaurriz-en liburuaren kritika (literarioa) irakurri nuen: “..Haren prosa oso landua da, esaldiak nahierara taxutu ditu, eta hizkuntza jasoa erabili, baina euskal irakurle normalak duen gaitasunaren gainetik dago oso liburu hau, eta batzuetan zail egiten da irakurtzea, hiztegia lagun izan ezean behintzat. Eta horrek, bistan da, nekagarri egiten du..”
Bigarren fotokopian hurrengo egunean (hau azkartasuna!) eta egunkari berean Jose Luis Otamendik kritikaren kritika (literarioa?) agertu zen: "...Kritika jarduera jaso eta duintzat daukat. Hala ere, bidean ageri diren zenbait koska eta zulo tarteko, itxaropena galtzen dut boladatan. Iritzia libre da, beldurra eta beste hainbat jarrera eta sentimendu bezalaxe..." "...Astebetetsuko epean Sua nahi, Mr. Churchill? narrazio liburuari bi tarte eskaini zaizkio egunkari honetan, neuri zein zein baino iraingarriago iruditu zaizkidanak pasarte batzuetan..."
Halakoak irakurri ondoren, burura borborrean zetozkidan pentsamenduak uxatu nituen eta Elhuyar hiztegia on-line jartzea erabaki nuen, badaezpada. Eta...mila deabru! ez zuen funtzionatzen. Borobil batzuk, marra batzuk, hemen eta han agertu baina ez zebilen.
Zer egin? 3000 Hiztegia erabiltzea? Ez, mesedez! 2,250 kg-ko totxoa erabiltzea? Ez, arren! Aro digitalean gaude!
Telefonoz adituei galdetu nien berehala eta, kasu hauetan erabiltzen duten handikeriaz, azalpena eman zidaten:
Nabigatzailea da zure arazoa: IE6-z (Internet Explorer 6) funtzionatzen zizuena IE7-z (berriagoa) ez. Informatikaren eta Microsoft-en misterioak.
Erremedioa: Deskargatu Firefox nabigatzailea (adibidez hemen, debalde eta 2 minututan). Behar duzunean exekutatu (sakatu ikonoa –Lurra inguratzen duen azeria-), sartu betiko Elhuyar hiztegiaren orrialdean eta kito.
Prest nago. Horra noa Sua nahi, Mr. Churchil?!
Sunday 2 March 2008
Heriotza eta Dontzeila
Entzungai izan genituen lanen artean mintza gaitezen atzo birritan interpretatu zenaz: ”Heriotza eta Dontzeila”. Izan ere, lehendabizi Wunterberg-eko orkestari entzun genion Mahler egindako adaptazioa eta gero Prazak kuartetoari Schubert-ek sortu zuen lan hutsa 1824an, gehiketarik gabe. Liluragarriak biak badira ere, aukeratzekotan lehenengoa aukeratuko nuke: ikaragarri gozo eta ondo interpretaturik.
“Heriotza eta Dontzeila” gai mitikoa da, pinturan asko erabilitakoa: Ondoko koadroa, izenburu bera daukana, Dureroren diszipulua izan zen Hans Baldung-ek sortu zuen XVI mendearen hasieran.
Koadroan agertzen den eszena beldurgarriak Ariel Dorfman argentinarrak 1992an idatziriko liburura eramaten gaitu “La Muerte y la Doncella” izenburukoa ere, torturaren kontrako manifestu hunkigarria. Diktadurapean dagoen Hegoamerikako herrian mediku batek emakume atxilotu bat bortxatzen du behin eta berriz Schubert-en “Heriotza eta Dontzeila” melodia entzuten duen bitartean.
Alferkeriak liburuaren bilaketa edota irakurketa oztopatzen badizkigu, ikus-entzunezko baliabideek lagundu ahal digu zeren Roman Polanskik, liburuan oinarriturik, film zirraragarria zuzendu baitzuen. Zein handi den Polanski! Sigourney Weaver eta Ben Kingsley izan ziren aktoresa-aktore nagusiak gizakien ilunpetako murgiltze honetan.
Tortura. Nola uler daiteke gizakia torturatzaile bihurtzea? Zer daukate buruan poliziek komisaldegi batean gau eta egun atxilotu bat torturatzen dutenean? Zer pasatzen zaie burutik 500 egunetan zulo batean pertsona bat mantentzen dutenei? Zerk bultzatzen dio ume talde bati -azken bolada honetan famatua izan den baina betidanik existitu den- bulling-a egitera? Zer poztasun gaixo lortzen du gizakiak egoera hauetan?
Thursday 28 February 2008
Uxue Alberdi, Koldo Izagirre eta Paul Celan
Atzo Uxue Alberdik bere Aulki bat elurretan liburuaz hitz egin zuen Deustuko Gazte lokalean Berbaizu taldeak antolaturiko jardueran. Hain gaztea izanda ere Uxue Alberdik lan txukuna egin du ipuin bilduma hau sortuz. Agian, hotzegiak?
Hala ere, Berbaizuk buruturiko ekintzak orain dela bospasei urteko beste bat ekarri dit burura Koldo Izagirrerena, hain zuzen, leku berean eta antzeko datan. Ez dakit Metxa-z edo Agirre zaharraren gartzelaldi berria-z mintzatzera etorri zen -nire oroitzapenak badoaz desagertzen lanbroen artean- baina aipatu zituen beste kontu batzuk gogoratzen ditut:
Adibidez, Paul Celan eta bere poesia bat:
Negra leche del alba la bebemos al atardecer
la bebemos a mediodía y en la mañana y en la noche
bebemos y bebemos
cavamos una tumba en el aire no se yace estrechamente en él
Un hombre habita en la casa juega con las serpientes escribe
lo escribe y sale de la casa y brillan las estrellas silba a sus
mastines
silba a sus judíos hace cavar una tumba en la tierra
ordena tocad para la danza
Negra leche del alba te bebemos de noche
te bebemos en la mañana y al mediodía te bebemos al atardecer
bebemos y bebemos
Un hombre habita en la casa juega con las serpientes escribe
escribe al oscurecer en Alemania tus cabellos de oro Margarete
tus cabellos de ceniza Sulamita cavamos una tumba en el aire no
se yace estrechamente en él
Grita cavad unos la tierra más profunda y los otros cantad sonad
empuña el hierro en la cintura lo blande sus ojos son azules
cavad unos más hondo con las palas y los otros tocad para la
danza….
Adibidez, surrealismoa eta bere funtzio iraultzailea gure gizartean.
Oraintxe burura datorkit –zer buru kaotikoa daukadan- Guggenheim museo bilbotarrak bihar “Surrealismoaren gauzak” erakusketa martxan jarriko duela: Magritte, Dali, Tanguy... Iraultzaileak ote?
Adibidez –eta uste dut errepikatzen naizela- emakumeenganako diskriminazio positiboa euskal literaturan.
Zer pentsatzen ote du Koldo Izagirrek Uxue Alberdiren lanaz?
Adibidez, sarien banaketa gure literaturan. Baina horretaz argiago mintzatu zen Utikan Euskadi Sariak manifestuan.
Koldo, Koldo! Ez bazina existituko, asmatuko zintuzkegun!
Wednesday 27 February 2008
Susan Sontag, Peter Handke eta Ibar ibaia
Hegoalde horretan Susan Sontag-ek hartu zuen posizio 1999 urte madarikatuan. Idazle estatubatuarrak albaniar-kosovarren bandera hartu, ezkertiar gehienok legez, eta bere herri boteretsuaren bonbardaketen alde agertu zen.
Oi Belgrado, inoiz ez zara Gernika edo Dresde bezalakorik izango! Guztiok ahaztu ditugu ilunpeko egun haiek.
Ibar ibaiaren Iparraldeko parapetoetan, serbiarrekin batera, Peter Handke idazle austriarra ikusi genuen. Mota guztietako irainez eta mespretxuz bultzatuta bere munduan isolatu zen. Serbiarren aldeko jarrera hartzea ere! Horrenbeste gogoeta, gizakien arimaren azterketa burutu ondoren, gizajoak, artean, ez zekien (eta oraindik ez omen daki) non dagoen Ongia eta Gaizkia. Itsu ahalena! Ez zuen ikusi USAko guda-hegazkinek adierazten zigutela bidea?
Orain, gu geu, geure malkoz eraturiko ibar honetan zoriontsu sentitzen gara bandera gorrietan arrano beltza kulunkatzen ikusiz. Azkenik nazio-subiranotasuna aintzakotzat hartzen ari da Europan! Zerua hurbilago dugu.
Amen
Monday 18 February 2008
Salbuespen egoerari stop
Otsailaren 15ean Greba orokorraren jardunaldiari buruzko informazio bila joan nintzen euskaraz daukagun egunkari bakarrera. Berria, hain zuzen. Bigarren eta hirugarren orrialdeetan lortu nuen informazio hori: 143 lerro Lab sindikatuaren eta Rafa Diez-en ikuspuntutik, eta 57 lerro beste erakunde batzuen ikuspuntua azalduz (22, Eusko Jaurlaritzarena; 10, Ezker Batuarena; 9, Aralarrena; 7, EAJ-rena; Confebask-ena, 6; PSE-EErena, 3).
Egun berean Anjel Lertxundik Kontrola Europan artikulua idatzi zuen eta Fito Rodriguezek Gau luzea.
Monday 11 February 2008
Atxaga, Bolaño, Coetzee eta Muñozen naufragioak
Bernardo Atxagaren naufragio urruneko lurraldeetatik, berak eginez Robinson Crusoek egingo ez zuena, informatzen digunez bere blogean
Jokin Muñoz Bilboko Santutxu-Txurdinaga irla bakartian bere Antzararen bidea-ko naufragoez (Lisa, Gigi, Jesus..) mintzatuz.
Arriaga antzokian Roberto Bolañoren 2666 nobelaren antzerkirako bertsioa -Alex Rigola kataluniarrarena- dastatzean, liburuko ideia batzuk gogoratuz. Horien artean Bolañok berak naufrago legez aurkezten duenean bere burua: Amalfitano, idazlearen alter ego (txiletarra, Mexiko eta Catalunyan bizi izandakoa…), Mexikoko Santa Teresa basamortu-irlan biziz eta burua galduz....
Saturday 9 February 2008
Felix Maria Samaniego eta inauteriak
Sueño del martes de Carnaval en Bilbao (1788)
Ninfas del Nervión,
la cabeza alzad
y con vuestras gracias
mi pluma guiad.
En la última noche
de este carnaval
de fatiga lleno
me marché a acostar;
rendido mi cuerpo
de tanto bailar,
deseaba con ansia
la tranquilidad.
Mas la fantasía,
por hacerme mal,
de ninguna suerte
se quiso aquietar.
Del día y la noche
la festividad
me ofrecía objetos
de gran variedad:
¡Qué de cosas tuve
yo que repasar!
La plaza, las calles,
el fresco Arenal,
comedias graciosas,
la Consistorial,
y el lucido baile
que vi celebrar.
Allí estaba Laura,
belleza sin par,
acordeme, y esto
me hizo desvelar.
Al cabo Morfeo
me pudo engañar
y hube de rendirme
a su potestad.
Plántome al instante
en el Arenal
a ver sus primores,
riqueza y beldad.
Máscaras diversas
me hizo reparar
y mucho en sus trajes
hallé que notar.
Cada cual tenía
también su señal
con una divisa
muy particular.
Un hermoso genio,
viniéndome a hablar,
trajes y divisas
me pudo explicar.
¡Válgame Dios, cuánto
pudiera contar
si fuera tan fácil
como fue soñar!
Solamente quiero
en breve apuntar
lo poco que de ello
me puedo acordar.
Wednesday 30 January 2008
Cristian Mungiu
Friday 25 January 2008
Borges eta ispiluak
Hoy, al cabo de tantos y perplejos
años de errar bajo la varia luna,
me pregunto qué azar de la fortuna
hizo que yo temiera los espejos
...
Dios ha creado las noches que se arman
de sueños y las formas del espejo
para que el hombre sienta que es reflejo
y vanidad. Por eso nos alarman.
Ondoko hau idatzi zuen Borges-ek “El Hacedor” liburuan (1960). Poema osoa hemen
Ispiluek berebiziko garrantzia izan zuten Borgesen bizitzan eta lanetan. Haurtzarotik eta arrazoi ezkuturen batengatik, psikoanalisiak nekez deskubritu ahal izango zuena, Borges-ek beldurra zien ispiluei. Haatik, arlo sinbolikoan, zehaztasun zorrotzez arakatu zituen errealitatearen aurpegia eta kontraurpegia, inguruan zeukanaren ororen ispilu-irudia. Gauza guztiak bikoizten zirela imajinatu zuen, gizaki orok bere alter ego zeukala ispilu sekretuan islatuko bailitzan.
Borges askorentzat idazle hotza , arimarik gabekoa izan zen. Giza-sentimenduei buruz era zeiharrez idatzi zuela diote, era intelektualegiaz. Halere, haren poemak eta ipuinak irakurtzea, gozatzeko aukera bikaina da. Bai, egia da haren boutade-en artean ondoko hau dagoela: “no entiendo cómo alguien puede sentirse orgulloso de ser vasco; los vascos me parecen más inservibles que los negros, que sólo han servido para ser esclavos” Tontakeriak. Askotan guztiok esaten ditugunak. Baina... ez dakit zer pentsatuko duten idazle eskuindar honetaz "...euskalduna naiz eta harro nagooo" oihukatzen duten horiek.
Egia esan... zertan oinarrituta egon ahal da baten bat harro bere herriaz?
Monday 21 January 2008
Jokin Muñoz, Iñaki Bilbao eta ispiluak
Baten batek pentsa lezake Jokin Muñozengandik Iñaki Bilbaorenganako bidea egiteko, idazlearen azken nobelako Igor pertsonaia, Orioko zinegotzia eta polizia espainiarraren informazioa izan direla beharrezko hiru geraldiak. Baina ez, bide bihurriagoa aukera daiteke...
Iñaki Bilbao barakaldotarrak, euskal hiperrealismoaren margolari hobenetarikoa, goiko margoa proposatzen digu. Hutsik dagoen etxean, itsaso bista ederra duena, gizonezko bat –artista bera- ispilua aurrean dago. Atezuan dago, ispiluan zer ikusiko zain. Ispiluak bere irudia erakusten dio eskuek aurpegia ezkutatzen dutelarik. Zer esan nahi du artistak? Ispiluek ez ote dutela obeditzen?
Jokin Muñoz eta ispiluak
Josebak nirekin bat ez datorrela esaten dit Erandiotik: Jokin Muñozen azken lanak euskal gatazka du gai haren ustez. Nik nobela on baten kasuan gaiak ez daukala inolako garrantzirik pentsatu arren, interesgarria iruditu zait haren e-mezua eta zenbait pasarte itzuli egin ditut (gaztelaniaz bidali baitit mezua).
ANTZARAREN BIDEA NOBELAREN IRAKURKETA METALITERARIO BAT
"Adarretan geratu zara nobelaren azterketan: Gerra Zibila, sentsibilitatea etab... Donostian gertatzen den istorioa ahaztu duzula ematen du. Edozein nobela sakon aztertzeko haren identitate-zeinurik agerikoenak aintzakotzat hartu behar dira: izenburua, epigrafeak...
Ez dut ezer esango nobelaren izenburuaz (zerbait esan badaiteke berataz ere) eta epigrafe bakarrean zentratuko naiz.
"Iragan bizi-bizi dago, eta ispiluek ez dute obeditzen"
Aditu askoren ustez, epigrafe baten garrantzia erabatekoa da nobela baten ildo edo helburua zehazteko:
"Después del título, el elemento paratextual de mayor relieve que suele acompañar una obra e informar sobre su contenido, es el epígrafe. Tanto es así que para algunos críticos que se han ocupado del estudio del paratexto, el epígrafe constituye una manifestación extradiegética que gobierna toda la lectura de la obra y forma parte de esos elementos que el texto contiene.Lejos de ser, pues, una práctica inocente, el epígrafe viene a ser parte de una estrategia intencionada de inscripción del texto dentro de un ámbito de pensamiento o una línea de producción ideológica o estética. Por medio de ella, el autor inscribe su producción dentro de una corriente determinada o la entronca con la de un autor en particular, o varios autores con quienes su obra tiene afinidades o conexiones.... El lector tiene que tenerlo presente a la hora de descodificar el texto, aunque en realidad, la tarea de comprobación de los nexos existentes entre texto y epígrafe(s) suele tener lugar generalmente a posteriori. Una vez finalizada la lectura de la obra es, en efecto, cuando el lector suele volver a considerar los epígrafes y comprobar la presencia de éstos en el texto y la forma con que lo han influenciado."
"Iragana bizi-bizi dago, eta ispiluek ez dute obeditzen"
Zer esan nahi du Jokin Muñozek epigrafe honen bidez?
Irakur dezagun egilearen elkarrizketa Alberto Barandiaranekin Berria egunkarian (2007-12-1an)
“Bi plano daude eleberrian, bi ikuspuntu. Egungo giroa, Donostian, eta 36ko gerra, Erriberan. Biak nahastu eta korapilatzen dituzu, eta harremanetan jartzen. Zer arazo eman dizkizu egiturak?
Liburua nahiko kontrolatuta neukan hasieratik. Ez nekien zer tamaina edukiko zuen, baina ustez kontrolatuta neukan egitura, nondik norakoa eta bukaera. Ispilu jokoa egin nahi nuen, 2003- 1936. Antz handiko pertsonaiak batean eta bestean. Baina eleberriak bere norabidea hartu zuen gero. Ispilu hori ez zen atera nik espero nuen bezala, eta horrek eman dit zirrara. Ikustea istorioak eramaten duela egileak espero ez zuen bidetik.”
"Iragana bizi-bizi dago, eta ispiluek ez dute obeditzen"
Argi dago ispiluen jokoa. Jokin Muñozek bazeukan Gerra garaiko istorio bat zeinetan Dioni pertsonaiak, komunista libertarioa, berebiziko protagonismoa duen bere herriko politikan instituzioetatik kanpo. Azkenean hil egingo dute bere galsoro itsaso maitatuan "askatasunaren haizea" izan deneko sentimendu bat utziz irakurlearengan.
Jokin Muñozek pertsonaia horren islada bilatzen du gaur egun. Idazlearen gogora Txiki -viento de libertad- heltzen da baina ez, Juan Paredes Manot beste garai batekoa da. Azken urtetako protagonistaren bila abiatzen da egilea eta ez du inor aurkitzen. Ispiluak ez dio iraganetik behar duen irudia bidaltzen. Igor -askatasunaren haizea, bere hitzetan- ote da?
"Ispiluek ez dute obeditzen"
Friday 18 January 2008
Jokin Muñoz
Ederto, Jokin Muñoz, eskerrik asko zure Antzararen bidea nobela dastatzeko aukera emateagatik. Landua, sakona, sentikorra, ederra, bikaina...
Halakorik irakurri badut ere, ez nuke esango euskal gatazkari buruzko nobela denik. Askoz gehiago aurkitu ahal dugu lan honetan, istorio orokorrago bat, galtzaileei buruzko narrazio bat.
Agian Gerra Zibilen kontuek beti melankoliara eraman nautelako, ez naiz gehiegi alderdi literario horietatik ibili. Arturo Barea-ren La forja de un Rebelde trilogiako La llama liburua datorkit burura. Urteak dira irakurri nuenetik eta oraindik hotzikarak darabilzkit bizkarrezurrean Barea-k nola deskribatzen duen garai hartako zenbait une gogoratzean. Bat aipatzekotan, Madrileko Plaza del Sol-eko(?) militante ezkertiarren berezko kontzentrazioarena aukeratuko nuke: Estatu-kolpe faxista gertatu bezain pronto biltzen hasten dira Errepublikako agintariei armak eskatzen...alferrik.
Muñoz-en liburuan halako uneak ere bizi daitezke. Horietako bat altxamendu faxistaren ondorengo gaueko itxaronaldi urduria Erriberako herrian da: zalantzak, damuak, tentsioa... Gutxitan izan dut aukera halako sentimenduetan murgiltzeko euskaraz.
Baina ez da Gerra Zibilaren tratamendua soilik nobela honetan erakargarria dena, arlo askotako liburua baita. Pentsa dezagun, adibidez, itsasoaren metaforaren etengabeko erabilpenean: Donostiako itsaso urdina, Igorren errautsen hilobi, Erriberako galburuen itsaso horia, Dionirenen hobi, Sorollaren margoaren erabilpena, Albertiren Marinela lehorrean liburuarena....Gorulari trebe baten lan bikaina.
Beste hildo bati lotzeagatik, liburuak sentsibilitate handiko pasarteak badituela ere esan behar da: protagonista baten homosexualitatea errebelatzen duena, paisaien deskribapenak ...
Beñat Sarasolaren Trilluelosko itsasoak artikuluarekin bat nator neurri handian: nobela errealista , azkeneraino intriga mantentzen duena... Halere ez dut ulertzen literatura-kritikari honen zenbait komentario: “...galdera ugari geratzen dira erantzuteke, nobelaren gertakizunei dagozkienak zein giza kondizioari dagozkienak...”(??) edo “Nire zalantza da emaitza bikain honen ondotik orain arteko bidea agortu ez ote zaion, nahiz eta hala izatekotan ere, gaitzerdi."
Nire ustez nahikoa itxi geratzen da nobela, hori meritu bat, berez, ez bada ere. Haatik, gehien harritu nauena bigarren baieztapena izan da, bidea agortuarena. Lan bikain hau burutu ondoren Jokin Muñozek bideak, guztiak, erabat zabalik ditu irakurleei gozarazteko berriro.
Tuesday 15 January 2008
Bernardo Atxaga eta Robinson Crusoe (2)
Sunday 13 January 2008
Koldo Izagirre
Azken bolada honetan Koldo Izagirre plazara irten da berriz bere "Le train express Durkheim-Castejon"ekin. Koldo ez balitz existitu, asmatu behar izango genukeen. Nork egingo luke bestela “enfant terrible”ren papera?
Izagirreri denetarik entzun diot:
- Emakume askori argitaratzen dizkiote liburuak euskaraz emakumeak direlako.
- Emakume askori sariak ematen dizkiote emakumeak direlako.
- Nobela errealista burgesiakumeeko egiten dute, iraultzaileek, aldiz, surrealismora jo beharko lukete..
- Euskadi Sariak ez dira ematen literatura merituengatik, literatura kanpoko arrazoiengatik baizik.
- Argitaletxeek debekatu behar zietela euskal idazleei erdaraz idaztea (Silveira eta Mari Asun Landaren azken lanei buruzko polemika).
- ....
Inork ez du esango Koldo Izagirren lana ez dela eskerga izan. Hor daude haren prosazko eta poesiazko lanak, haren Poesia Kaierak, haren Euskal Literaturari buruzko iritziak...
Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan liburuan ere bera agertzen da. Badakit Hasier Etxebarriak ez zuela klasifikapen bat egin nahi baina, halere, egin zuen: “Gaur egungo Euskal Literaturaren bost idazlerik hoberenak aurkezten dizkizuet...” esan zigun. Ados nengoen lau izenekin baina ez nentorren bat bostgarrenarekin. Aukera izan nuenean Hasier Etxeberriari galdetu nion “Argitaletxeak bat kentzea agindu balizu, zein aukeratuko zenukeen?”. Berak, zalantzarik gabe eta nire harridurarako, izen bat aipatu zidan. Ez zen Koldo Izagirre izan.
Zein aukeratuko zenukeen zuk?
Wednesday 9 January 2008
Bernardo Atxaga eta Robinson Crusoe
Fisikako printzipio ezagunak dena erlatiboa dela dio, gure behaketa guztiak behatzailearen ikuslekuaren menpean daudela, hau da, erreferentzia-puntuaren menpean.
Ikutuezina iruditzen zaigun denbora ere behatzailearen menpekoa dugu.
Ulertzen zaitut Atxaga. Marfilezko dorreen oinetan banago ere, ulertzen dut dorre altu horietan zaudetenek pentsa dezakezuena. Eta ezin dut inolaz ere kritikatu.
Erreferentzia-puntu asko dagoela esaten ausartzen naiz, besterik ez, Fisikan bezala.
Gogoetak izenburuko sarrera irakurri dut zure blogean. Robinson Crusoeren egunkariaren ezintasunarekin ez banator bat zurekin, zure korolarioa ulertzen dut:
“Euskal Herri nerea, ezin zaitut maite, zuk bihurtu nauzu-ta Robinson Crusoe”
Baina egin dezagun buruzko esperimentu bat, hauek kritikagarriak badira ere Fisikan, Einstein-en gustukoak omen ziren.
Suposa dezagun Estatu espainiar honetan jaio izan zinatekeela, zorigaiztoko Euskal Herri honetatik kanpo. Literaturaren arra sentitu zenukeen ere, zergatik ez? Seguru nago arrakasta izan zenukeela eta zure liburuak argitaratuak izan ziratekeela. Agian zure lehenengo gaztelaniazko liburu hipotetiko horiek, errealitatean saldu dituzun euskarazkoak baino gehiago izan ziratekeen. Espainiako Literatur Sari Nazionala erdietsi al zenukeen? Nazioarteko mailan zaren bezain ezaguna izan al zinatekeen? Ez dakit...
Hizkuntza minoritario baten idazlea izateak hasierako abantailak izan ahal ditu. Eremu latzetan lore gutxi hazten diren arren, oso nabariak eta ikusgarriak izan ohi dira loratzean. Guztion arreta erakartzen dute.
Orain dela gutxi erderaz idazten duen lagun batek hegoamerikarren eta ertamerikarren elkarlehiaz aspertuta zegoela esan zidan, literatur sarietan, argitaletxeetan...Desanimatzeko bidean ikusten dut.
Eta zu, Bernardo, anima zaitez!, irakurle gutxi baina leialak dituzu eta. Ez litzaidake gustatuko horrelako kanturik entzutea zure ahotik:
"Euskal Herri nerea ezin zaitut maite, los tiempos han cambiado y ahora debo amarte"
Monday 7 January 2008
W.H. Auden, Felipe Juaristi eta bizitza
Bilboko zimaurtegian
lore bat
aurkitu nuen
(Arestik, Harri eta Herri)
Pasa den larunbatean Vocento enpresako egunkari batean Felipe Juaristiren artikulua aurkitu nuen: Poesia eta egia. Lore bat basamortuan. Besteak beste, ondokoa irakur daiteke bertan: Audenen hitzak ditut buruan: “Badira poema onak eta poema berezko eta bereizgarriak. Badira egiazko poemak, egiarekin zerikusi zuzena dutenak, egia alde batetik bestera jotzen dutenak”. Auden, uste apala baino ez da, bizitzaz ari da egiaz ari denean. Poeta batentzat bizi izandakoa da egia, bizi izandakoa beti egiazkoa ez bada ere.
Ederra bada ere artikulua, ez nukeen hona ekarriko egun horretan bertan ez banu “Lejos de ella” filma ikusi. Filmean (Sara Polley zuzendari gaztearena, Alzheimer gaixotasunak dakarren oinazeaz) Auden-en Letters from Iceland liburutik ateratako pasarteak aipatzen dira behin eta berriz. "Ez jaiotzea izango litzateke hoberena. Dantza egizu ahal duzun bitartean. Dantza egizu zerraldo erori arte". Ez dakigulako nola aterako zaizkigun gauzak eta batzuetan zoriontsua izateko erabakia hartu behar delako. Beti geratzen omen da denbora norbera izan ahal izan zena, orain izateko eta, agian, garaiz egindako aldaketak bizitza oso bat argi dezake edo, bederen, haren amaiera.
Eremu latz honetan, egun berean bi lore berdintsu aurkitzea ez al da susmagarria?
“Algo que no se nombra con la palabra azar rige estas cosas” Borges-ek zioen.
Thursday 3 January 2008
V. Nabokov, Jon Mirande eta ninfulak
Koaderno honen beheko sarrera batean (Juan Goytisolo izenburukoa), idazle kataluniarrak idatzitako esaldian "...y sin quitarse nunca la venda haga vorazmente el amor con la primera persona con quien tropìeze -el sexo y la edad no importa-" ez dira jartzen inolako mugarik sexu harremanetan.
Beheragoko beste sarrera batean (Esther) irakur daitekeenez gizonen gustuak oso muga labainkorrak dituzte. Gauza bera ondoriozta daiteke UNICEF erakundeak iaz saritutako argazkia ikusi ondoren (hamar urteko neskaren eta gizon heldu baten arteko ezkontza Afganistanen)
Baina mugak ez dira oso diferenteak gure lehengo mundura bagatoz: sexu turismoa, familien barruan gertatzen diren biolazioak, umeen kontrako era askotako sexu indarkeria, Eliza katolikoaren ordezkari batzuen sexu ohiturak (ez soilik Estatu Batuetan)....
Azpimundu horiek utziz eta literatur mundu landuari gainbegirada arina emanez zenbait gauza interesgarri aipa daitezke ere. Hala nola Antonio Machadoren ezkontza bere Leonor maitatuarekin, 13 urteko neskatxa, idazleak 33 urte zituelarik. Leonor-en adina aldatuta agertzen da dokumentu askotan, faltsututa, 15 urte zituela esanik. Idazleari buruzko hitzaldi batean ondoko eztabaida gertatu omen zen:
“¿No es un acto de pedofilia desvirgar a una niña de 13 años? », reclama el de mi lado. « ¡Que la niña sea su esposa no atenúa para nada lo ocurrido! ».Murmullos de escándalo atraviesan la sala. El conferenciante se quita las gafas y responde que no puede tolerar un ultraje a un artista de excepción. El otro agita un catálogo.« - ¡Lea! exclama él. ¡Lea, página 123 de su folleto! Se dice que Leonor Izquierdo, la niña desvirgada por Machado, quien tenía 33 años, fue su esposa después del 30 de julio de 1909. Se dice que tenía 16 años el día de su casamiento con el poeta sevillano. ¡Es falso! ¡Es una falsificación de la historia! ¡La niña tenía en realidad 13 años el día de su matrimonio!. Aquí tengo las copias de su partida de nacimiento. Leonor moriría tres años después de esta unión, el 1 de agosto de 1912, debido a «complicaciones pulmonares». Apenas tenía diecisiete años y con una intensa vida conyugal, ¿por qué dudarlo? »
Eta zer pentsatu Jon Miranderen Haur besoetakoa-z, gure Lolita? 1958-1959 urtetan idatzirikoa, maitasun istorio bat da, 30 urteko gizon baten eta 11 urteko neska baten artekoa.