Felipe Juaristi eta begietara etortzen ez den gaua

Zein irizpide dute gure kritikari literarioek liburu bat edo beste aukeratzean beren kritika burutsuak egiteko? Zergatik aukeratzen dira batzuk eta beste batzuk ez? Liburuaren orrialde-kopuruak eragina al du?
Euskal literaturaren bilatzaile unibertsalean begiratuz, adibidez, Eider Rodriguez-en Haragia liburuaz 8 kritika aurki ditzakegu eta, aldiz, Felipe Juaristiren Ez da gaua begietara etortzen nobelaz 4 kritika besterik ez...

Felipe Juaristiren liburua amaitu ondoren kritika horiek gainbegiratu ditut. Honelako esaldiekin geratu naiz:

“Iragana zama bat da; arazoen iturburua. Oraina ezin uler dezakete iraganik gabe; oraina ezin bizi dezakete iraganeko kontuak kitatu gabe”, besteak beste, esaten du Iratxe Esnaolak liburuaz bere kritika sakon eta interesgarrian.

“Gorputzez hilik suertatu ez arren, arimaz hilda geratuko dira hirurak handik aurrera. Izan ere, Homerok zerbait irakatsi bazigun, horixe da, sufrimendua dela gizakiaren patua. Nor bereaz zein besteenaz jabetzeak egiten gaitu gizaki” gehitzen du Aritz Gorrotxategik, liburua gustatu egin zaiola adieraziz.

“Nobela metafisikoa dugu Ez da gaua begietara etortzen (...) Nobela lirikoa ere badugu Felipe Juaristirena (..) Baina hirugarren hari bat geratzen zaigu. Lope pertsonaiaren haria: psikologikoa. Pertsonaia baten inguruan eraikitako nobela dugu...” adierazten du Jon Kortazarrek baina ez da bustitzen nobelaren kalitatea baloratzean.

“...Eta nago, ustez eta itxuraz kontaketa inora ez daramaten dibagazio metaforiko bezain erretorikoek sarritan ez ote duten nobelaren irakurketa gehiegi moteltzen, nahiz eta gisa horretako pasarte batzuk guztiz interesgarriak izan....” dio Mikel Ayerbek. Badirudi ez zaiola gehiegi gustatu.

Kritikari profesional hauen aurrean nik ezer gutxi gehiago esatera ausartu behako nuke baina....

Batzuen ustez estilo literarioak aritzen den gaiarekin bat egin behar du. Homogeneotasuna behar dela esaten dute gaiaren eta estiloaren artean. Nik ere horrelaxe pentsatzen dut.
Felipe Juaristiren Airezko emakumeak aurreko nobelan estilo poetiko-juaristiar hark ederto biltzen zuen narrazioa. Halere ez dut uste gauza bera esan daitekeenik lan berri honetan.
Asko dira anaforak, erretruekanoak, paranomasiak, hitz jokoak eta abarrak Ez da gaua begietara etortzen nobelan. Agian gehiegi.
Horiek guztiek sormen literarioaren lan eskerga adierazten badute ere, ez zen bide aproposenik, estilo egokienik irakurleak istorioa senti zezan.
Halaber, pertsonaiek askotan ex catedra hitz egiten dutela ematen du, esaldi potoloak, pisu handikoak botatzen dituzte atsotitzak erabiltzen diren bezala, gauza guztiak aldez aurretik pentsatuta baleude bezala... Egilearen lana gehiegi ikusten da disgresio filosofiko horietan.
Horrek guzti horrek etengabe hausten du testua eta artifizialegi bihurtzen du.

Hala ere, eskertzekoak dira plazaratzen dituen zenbait gaia, hala nola, taldeek sortzen duten lotura askagaitzak (txikiteroen errealitatea eta metafora), iraganak duen pisua gure orainaldian eta, batez ere, Izuak, zazpi buruko herensuge beldurgarri hori, jarraitzen duela gure artean...

...Eta nolaz gu, gu,
eguneroko patxara merkean
oso lasai bizi geran..
geure izerdia xurgatzen duten
beste jende hoiek
bihar ere,
berriro ere,
beste bat hilko dute.
bihar ere,
berriro ere,
beste bat hilko dute.
(Imanol)