Uxue Alberdi, Koldo Izagirre eta Paul Celan

Atzo Uxue Alberdik bere Aulki bat elurretan liburuaz hitz egin zuen Deustuko Gazte lokalean Berbaizu taldeak antolaturiko jardueran. Hain gaztea izanda ere Uxue Alberdik lan txukuna egin du ipuin bilduma hau sortuz. Agian, hotzegiak?

Hala ere, Berbaizuk buruturiko ekintzak orain dela bospasei urteko beste bat ekarri dit burura Koldo Izagirrerena, hain zuzen, leku berean eta antzeko datan. Ez dakit Metxa-z edo Agirre zaharraren gartzelaldi berria-z mintzatzera etorri zen -nire oroitzapenak badoaz desagertzen lanbroen artean- baina aipatu zituen beste kontu batzuk gogoratzen ditut:

Adibidez, Paul Celan eta bere poesia bat:
Negra leche del alba la bebemos al atardecer
la bebemos a mediodía y en la mañana y en la noche
bebemos y bebemos
cavamos una tumba en el aire no se yace estrechamente en él
Un hombre habita en la casa juega con las serpientes escribe
lo escribe y sale de la casa y brillan las estrellas silba a sus
mastines
silba a sus judíos hace cavar una tumba en la tierra
ordena tocad para la danza

Negra leche del alba te bebemos de noche
te bebemos en la mañana y al mediodía te bebemos al atardecer
bebemos y bebemos
Un hombre habita en la casa juega con las serpientes escribe
escribe al oscurecer en Alemania tus cabellos de oro Margarete
tus cabellos de ceniza Sulamita cavamos una tumba en el aire no
se yace estrechamente en él
Grita cavad unos la tierra más profunda y los otros cantad sonad
empuña el hierro en la cintura lo blande sus ojos son azules
cavad unos más hondo con las palas y los otros tocad para la
danza….

Adibidez, surrealismoa eta bere funtzio iraultzailea gure gizartean.
Oraintxe burura datorkit –zer buru kaotikoa daukadan- Guggenheim museo bilbotarrak bihar “Surrealismoaren gauzak” erakusketa martxan jarriko duela: Magritte, Dali, Tanguy... Iraultzaileak ote?

Adibidez –eta uste dut errepikatzen naizela- emakumeenganako diskriminazio positiboa euskal literaturan.
Zer pentsatzen ote du Koldo Izagirrek Uxue Alberdiren lanaz?

Adibidez, sarien banaketa gure literaturan. Baina horretaz argiago mintzatu zen Utikan Euskadi Sariak manifestuan.

Koldo, Koldo! Ez bazina existituko, asmatuko zintuzkegun!

Susan Sontag, Peter Handke eta Ibar ibaia

Ibar du izena Mitrovica hiri kosovoarra banantzen duen ibaiak: Iparraldean serbiarrak daude, hegoaldean albaniar-kosovoarrak.
Hegoalde horretan Susan Sontag-ek hartu zuen posizio 1999 urte madarikatuan. Idazle estatubatuarrak albaniar-kosovarren bandera hartu, ezkertiar gehienok legez, eta bere herri boteretsuaren bonbardaketen alde agertu zen.

Oi Belgrado, inoiz ez zara Gernika edo Dresde bezalakorik izango! Guztiok ahaztu ditugu ilunpeko egun haiek.

Ibar ibaiaren Iparraldeko parapetoetan, serbiarrekin batera, Peter Handke idazle austriarra ikusi genuen. Mota guztietako irainez eta mespretxuz bultzatuta bere munduan isolatu zen. Serbiarren aldeko jarrera hartzea ere! Horrenbeste gogoeta, gizakien arimaren azterketa burutu ondoren, gizajoak, artean, ez zekien (eta oraindik ez omen daki) non dagoen Ongia eta Gaizkia. Itsu ahalena! Ez zuen ikusi USAko guda-hegazkinek adierazten zigutela bidea?

Orain, gu geu, geure malkoz eraturiko ibar honetan zoriontsu sentitzen gara bandera gorrietan arrano beltza kulunkatzen ikusiz. Azkenik nazio-subiranotasuna aintzakotzat hartzen ari da Europan! Zerua hurbilago dugu.

Amen

Salbuespen egoerari stop

Otsailaren 15ean Greba orokorraren jardunaldiari buruzko informazio bila joan nintzen euskaraz daukagun egunkari bakarrera. Berria, hain zuzen. Bigarren eta hirugarren orrialdeetan lortu nuen informazio hori: 143 lerro Lab sindikatuaren eta Rafa Diez-en ikuspuntutik, eta 57 lerro beste erakunde batzuen ikuspuntua azalduz (22, Eusko Jaurlaritzarena; 10, Ezker Batuarena; 9, Aralarrena; 7, EAJ-rena; Confebask-ena, 6; PSE-EErena, 3).

Egun berean Anjel Lertxundik Kontrola Europan artikulua idatzi zuen eta Fito Rodriguezek Gau luzea.

Atxaga, Bolaño, Coetzee eta Muñozen naufragioak

Orain dela gutxi kasualitateak J. M. Coetzee hegoafrikarraren Foe nobela jarri zuen nire eskuetan. Daniel Defoe-ren Robinson Crusoe liburuaren interpretazio libre eta labur honetan Coetzee-k gogoeta pirandellotarrak jorratzen ditu (egilearen bila doan pertsonaiarenak). Planteamendu interesgarriak ditu (hala nola, Friday pertsonaiaren komunikazio-ezintasunak sortzen duen oinarrizko informazio eza istorioan). Hala ere, naufragio gaiak harrapatu nau, nonahi aurkitzen ari bainaiz azken boladan:

Bernardo Atxagaren naufragio urruneko lurraldeetatik, berak eginez Robinson Crusoek egingo ez zuena, informatzen digunez bere blogean
Jokin Muñoz Bilboko Santutxu-Txurdinaga irla bakartian bere Antzararen bidea-ko naufragoez (Lisa, Gigi, Jesus..) mintzatuz.
Arriaga antzokian Roberto Bolañoren 2666 nobelaren antzerkirako bertsioa -Alex Rigola kataluniarrarena- dastatzean, liburuko ideia batzuk gogoratuz. Horien artean Bolañok berak naufrago legez aurkezten duenean bere burua: Amalfitano, idazlearen alter ego (txiletarra, Mexiko eta Catalunyan bizi izandakoa…), Mexikoko Santa Teresa basamortu-irlan biziz eta burua galduz....

Felix Maria Samaniego eta inauteriak

Orain dela 220 urte baziren aratusteak Bilbon, Argien Mendeak distira egiten zuen ere gure herrian, neska ederrei buruz hitz egin eta idatzi ahal zen, denbora berrien atarian geunden, hurrengo urtean Iraultza Frantsesa nagusituko zen.... baina ez, amets bat besterik ez zen. Etorriko zen mendeak ez zuen argirik ekarriko gurera, iluntasuna baizik. Oscurantismoak eraman gintuen gerra batetik bestera Jainko eta Errege urrunak Foru hurbilekin nahaspilatuz. Samaniegoren poesia erraza eta dibertigarria ganbarako kutxan lurperatua geratu zen denbora luzez. Honela kantatzen zuen idazle arabarrak garai alai haietan:

Sueño del martes de Carnaval en Bilbao (1788)
Ninfas del Nervión,
la cabeza alzad
y con vuestras gracias
mi pluma guiad.
En la última noche
de este carnaval
de fatiga lleno
me marché a acostar;
rendido mi cuerpo
de tanto bailar,
deseaba con ansia
la tranquilidad.
Mas la fantasía,
por hacerme mal,
de ninguna suerte
se quiso aquietar.
Del día y la noche
la festividad
me ofrecía objetos
de gran variedad:
¡Qué de cosas tuve
yo que repasar!
La plaza, las calles,
el fresco Arenal,
comedias graciosas,
la Consistorial,
y el lucido baile
que vi celebrar.
Allí estaba Laura,
belleza sin par,
acordeme, y esto
me hizo desvelar.
Al cabo Morfeo
me pudo engañar
y hube de rendirme
a su potestad.
Plántome al instante
en el Arenal
a ver sus primores,
riqueza y beldad.
Máscaras diversas
me hizo reparar
y mucho en sus trajes
hallé que notar.
Cada cual tenía
también su señal
con una divisa
muy particular.
Un hermoso genio,
viniéndome a hablar,
trajes y divisas
me pudo explicar.
¡Válgame Dios, cuánto
pudiera contar
si fuera tan fácil
como fue soñar!
Solamente quiero
en breve apuntar
lo poco que de ello
me puedo acordar.

Cristian Mungiu

Zinera gero eta gutxiago joaten garela diote, Espainia (Hego Euskal Herria barne) munduko lehenengoa dela diote zertan eta filmak Internet-etik jaiste kontuetan. Zine txartelak garestiegiak direla arrazoizko aitzakia entzuten diet lagunei, etxean megapantaila batean hobe eta merkeago ikusi ahal direla filmak. Baina ez..., ez da gauza bera: zine aretoan ihesbide ederrik ez duzu eta etxean bai.Pasa den asteburuan "4 luni, 3 saptamini si 2 zile" ikusi nuen, estuturik besaulkiaren kontra amaitu arte. Istorioak tenk egiten zuen nire gorputz osoa, irudien iluntasunak inguratzen ninduen eta nire barnera sartzen zen pixkanaka. Horrela gara gizakiok, horrela gara guztiok? Han, besaulkien ilada erdian, istorioaren bilakaera eten ezinik, ez nituen etxeko aukerak tentsioa saihesteko, ezta ondokoarekin mintzatzeko. Bakarrik jasan izan behar nuen narrazioa, bizitza errealean legez. Zer ondo dagoen narratuta! Elementu gutxirekin proposamen asko egiten digu Christian Mungiu-k, zinegile errumaniarra. Zer berandu heltzen diren gauza onak Donostiatik Bizkaira!

Borges eta ispiluak

Hoy, al cabo de tantos y perplejos
años de errar bajo la varia luna,
me pregunto qué azar de la fortuna
hizo que yo temiera los espejos
...
Dios ha creado las noches que se arman
de sueños y las formas del espejo
para que el hombre sienta que es reflejo
y vanidad. Por eso nos alarman.

Ondoko hau idatzi zuen Borges-ek “El Hacedor” liburuan (1960). Poema osoa hemen

Ispiluek berebiziko garrantzia izan zuten Borgesen bizitzan eta lanetan. Haurtzarotik eta arrazoi ezkuturen batengatik, psikoanalisiak nekez deskubritu ahal izango zuena, Borges-ek beldurra zien ispiluei. Haatik, arlo sinbolikoan, zehaztasun zorrotzez arakatu zituen errealitatearen aurpegia eta kontraurpegia, inguruan zeukanaren ororen ispilu-irudia. Gauza guztiak bikoizten zirela imajinatu zuen, gizaki orok bere alter ego zeukala ispilu sekretuan islatuko bailitzan.

Borges askorentzat idazle hotza , arimarik gabekoa izan zen. Giza-sentimenduei buruz era zeiharrez idatzi zuela diote, era intelektualegiaz. Halere, haren poemak eta ipuinak irakurtzea, gozatzeko aukera bikaina da. Bai, egia da haren boutade-en artean ondoko hau dagoela: “no entiendo cómo alguien puede sentirse orgulloso de ser vasco; los vascos me parecen más inservibles que los negros, que sólo han servido para ser esclavos” Tontakeriak. Askotan guztiok esaten ditugunak. Baina... ez dakit zer pentsatuko duten idazle eskuindar honetaz "...euskalduna naiz eta harro nagooo" oihukatzen duten horiek.

Egia esan... zertan oinarrituta egon ahal da baten bat harro bere herriaz?

Jokin Muñoz, Iñaki Bilbao eta ispiluak

Baten batek pentsa lezake Jokin Muñozengandik Iñaki Bilbaorenganako bidea egiteko, idazlearen azken nobelako Igor pertsonaia, Orioko zinegotzia eta polizia espainiarraren informazioa izan direla beharrezko hiru geraldiak. Baina ez, bide bihurriagoa aukera daiteke...

Iñaki Bilbao barakaldotarrak, euskal hiperrealismoaren margolari hobenetarikoa, goiko margoa proposatzen digu. Hutsik dagoen etxean, itsaso bista ederra duena, gizonezko bat –artista bera- ispilua aurrean dago. Atezuan dago, ispiluan zer ikusiko zain. Ispiluak bere irudia erakusten dio eskuek aurpegia ezkutatzen dutelarik. Zer esan nahi du artistak? Ispiluek ez ote dutela obeditzen?

Jokin Muñoz eta ispiluak

Josebak nirekin bat ez datorrela esaten dit Erandiotik: Jokin Muñozen azken lanak euskal gatazka du gai haren ustez. Nik nobela on baten kasuan gaiak ez daukala inolako garrantzirik pentsatu arren, interesgarria iruditu zait haren e-mezua eta zenbait pasarte itzuli egin ditut (gaztelaniaz bidali baitit mezua).

ANTZARAREN BIDEA NOBELAREN IRAKURKETA METALITERARIO BAT
"Adarretan geratu zara nobelaren azterketan: Gerra Zibila, sentsibilitatea etab... Donostian gertatzen den istorioa ahaztu duzula ematen du. Edozein nobela sakon aztertzeko haren identitate-zeinurik agerikoenak aintzakotzat hartu behar dira: izenburua, epigrafeak...
Ez dut ezer esango nobelaren izenburuaz (zerbait esan badaiteke berataz ere) eta epigrafe bakarrean zentratuko naiz.

"Iragan bizi-bizi dago, eta ispiluek ez dute obeditzen"

Aditu askoren ustez, epigrafe baten garrantzia erabatekoa da nobela baten ildo edo helburua zehazteko:
"Después del título, el elemento paratextual de mayor relieve que suele acompañar una obra e informar sobre su contenido, es el epígrafe. Tanto es así que para algunos críticos que se han ocupado del estudio del paratexto, el epígrafe constituye una manifestación extradiegética que gobierna toda la lectura de la obra y forma parte de esos elementos que el texto contiene.Lejos de ser, pues, una práctica inocente, el epígrafe viene a ser parte de una estrategia intencionada de inscripción del texto dentro de un ámbito de pensamiento o una línea de producción ideológica o estética. Por medio de ella, el autor inscribe su producción dentro de una corriente determinada o la entronca con la de un autor en particular, o varios autores con quienes su obra tiene afinidades o conexiones.... El lector tiene que tenerlo presente a la hora de descodificar el texto, aunque en realidad, la tarea de comprobación de los nexos existentes entre texto y epígrafe(s) suele tener lugar generalmente a posteriori. Una vez finalizada la lectura de la obra es, en efecto, cuando el lector suele volver a considerar los epígrafes y comprobar la presencia de éstos en el texto y la forma con que lo han influenciado."

"Iragana bizi-bizi dago, eta ispiluek ez dute obeditzen"

Zer esan nahi du Jokin Muñozek epigrafe honen bidez?
Irakur dezagun egilearen elkarrizketa Alberto Barandiaranekin Berria egunkarian (2007-12-1an)

“Bi plano daude eleberrian, bi ikuspuntu. Egungo giroa, Donostian, eta 36ko gerra, Erriberan. Biak nahastu eta korapilatzen dituzu, eta harremanetan jartzen. Zer arazo eman dizkizu egiturak?
Liburua nahiko kontrolatuta neukan hasieratik. Ez nekien zer tamaina edukiko zuen, baina ustez kontrolatuta neukan egitura, nondik norakoa eta bukaera. Ispilu jokoa egin nahi nuen, 2003- 1936. Antz handiko pertsonaiak batean eta bestean. Baina eleberriak bere norabidea hartu zuen gero. Ispilu hori ez zen atera nik espero nuen bezala, eta horrek eman dit zirrara. Ikustea istorioak eramaten duela egileak espero ez zuen bidetik.”

"Iragana bizi-bizi dago, eta ispiluek ez dute obeditzen"

Argi dago ispiluen jokoa. Jokin Muñozek bazeukan Gerra garaiko istorio bat zeinetan Dioni pertsonaiak, komunista libertarioa, berebiziko protagonismoa duen bere herriko politikan instituzioetatik kanpo. Azkenean hil egingo dute bere galsoro itsaso maitatuan "askatasunaren haizea" izan deneko sentimendu bat utziz irakurlearengan.
Jokin Muñozek pertsonaia horren islada bilatzen du gaur egun. Idazlearen gogora Txiki -viento de libertad- heltzen da baina ez, Juan Paredes Manot beste garai batekoa da. Azken urtetako protagonistaren bila abiatzen da egilea eta ez du inor aurkitzen. Ispiluak ez dio iraganetik behar duen irudia bidaltzen. Igor -askatasunaren haizea, bere hitzetan- ote da?

"Ispiluek ez dute obeditzen"

Jokin Muñoz

Ederto, Jokin Muñoz, eskerrik asko zure Antzararen bidea nobela dastatzeko aukera emateagatik. Landua, sakona, sentikorra, ederra, bikaina...

Halakorik irakurri badut ere, ez nuke esango euskal gatazkari buruzko nobela denik. Askoz gehiago aurkitu ahal dugu lan honetan, istorio orokorrago bat, galtzaileei buruzko narrazio bat.

Agian Gerra Zibilen kontuek beti melankoliara eraman nautelako, ez naiz gehiegi alderdi literario horietatik ibili. Arturo Barea-ren La forja de un Rebelde trilogiako La llama liburua datorkit burura. Urteak dira irakurri nuenetik eta oraindik hotzikarak darabilzkit bizkarrezurrean Barea-k nola deskribatzen duen garai hartako zenbait une gogoratzean. Bat aipatzekotan, Madrileko Plaza del Sol-eko(?) militante ezkertiarren berezko kontzentrazioarena aukeratuko nuke: Estatu-kolpe faxista gertatu bezain pronto biltzen hasten dira Errepublikako agintariei armak eskatzen...alferrik.
Muñoz-en liburuan halako uneak ere bizi daitezke. Horietako bat altxamendu faxistaren ondorengo gaueko itxaronaldi urduria Erriberako herrian da: zalantzak, damuak, tentsioa... Gutxitan izan dut aukera halako sentimenduetan murgiltzeko euskaraz.

Baina ez da Gerra Zibilaren tratamendua soilik nobela honetan erakargarria dena, arlo askotako liburua baita. Pentsa dezagun, adibidez, itsasoaren metaforaren etengabeko erabilpenean: Donostiako itsaso urdina, Igorren errautsen hilobi, Erriberako galburuen itsaso horia, Dionirenen hobi, Sorollaren margoaren erabilpena, Albertiren Marinela lehorrean liburuarena....Gorulari trebe baten lan bikaina.

Beste hildo bati lotzeagatik, liburuak sentsibilitate handiko pasarteak badituela ere esan behar da: protagonista baten homosexualitatea errebelatzen duena, paisaien deskribapenak ...

Beñat Sarasolaren Trilluelosko itsasoak artikuluarekin bat nator neurri handian: nobela errealista , azkeneraino intriga mantentzen duena... Halere ez dut ulertzen literatura-kritikari honen zenbait komentario: “...galdera ugari geratzen dira erantzuteke, nobelaren gertakizunei dagozkienak zein giza kondizioari dagozkienak...”(??) edo “Nire zalantza da emaitza bikain honen ondotik orain arteko bidea agortu ez ote zaion, nahiz eta hala izatekotan ere, gaitzerdi."
Nire ustez nahikoa itxi geratzen da nobela, hori meritu bat, berez, ez bada ere. Haatik, gehien harritu nauena bigarren baieztapena izan da, bidea agortuarena. Lan bikain hau burutu ondoren Jokin Muñozek bideak, guztiak, erabat zabalik ditu irakurleei gozarazteko berriro.

Bernardo Atxaga eta Robinson Crusoe (2)

Arima bakardadeak betetzen dizunean eta Lurreko izaki bakarra zarela dakizunean, pianoa joko duzu, kantatuko duzu, idatziko duzu... inork ez dizun adituko jakin arren.

Koldo Izagirre

Azken bolada honetan Koldo Izagirre plazara irten da berriz bere "Le train express Durkheim-Castejon"ekin. Koldo ez balitz existitu, asmatu behar izango genukeen. Nork egingo luke bestela “enfant terrible”ren papera?
Izagirreri denetarik entzun diot:
- Emakume askori argitaratzen dizkiote liburuak euskaraz emakumeak direlako.
- Emakume askori sariak ematen dizkiote emakumeak direlako.
- Nobela errealista burgesiakumeeko egiten dute, iraultzaileek, aldiz, surrealismora jo beharko lukete..
- Euskadi Sariak ez dira ematen literatura merituengatik, literatura kanpoko arrazoiengatik baizik.
- Argitaletxeek debekatu behar zietela euskal idazleei erdaraz idaztea (Silveira eta Mari Asun Landaren azken lanei buruzko polemika).
- ....

Inork ez du esango Koldo Izagirren lana ez dela eskerga izan. Hor daude haren prosazko eta poesiazko lanak, haren Poesia Kaierak, haren Euskal Literaturari buruzko iritziak...
Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan liburuan ere bera agertzen da. Badakit Hasier Etxebarriak ez zuela klasifikapen bat egin nahi baina, halere, egin zuen: “Gaur egungo Euskal Literaturaren bost idazlerik hoberenak aurkezten dizkizuet...” esan zigun. Ados nengoen lau izenekin baina ez nentorren bat bostgarrenarekin. Aukera izan nuenean Hasier Etxeberriari galdetu nion “Argitaletxeak bat kentzea agindu balizu, zein aukeratuko zenukeen?”. Berak, zalantzarik gabe eta nire harridurarako, izen bat aipatu zidan. Ez zen Koldo Izagirre izan.
Zein aukeratuko zenukeen zuk?

Bernardo Atxaga eta Robinson Crusoe

Fisikako printzipio ezagunak dena erlatiboa dela dio, gure behaketa guztiak behatzailearen ikuslekuaren menpean daudela, hau da, erreferentzia-puntuaren menpean.
Ikutuezina iruditzen zaigun denbora ere behatzailearen menpekoa dugu.
Ulertzen zaitut Atxaga. Marfilezko dorreen oinetan banago ere, ulertzen dut dorre altu horietan zaudetenek pentsa dezakezuena. Eta ezin dut inolaz ere kritikatu.
Erreferentzia-puntu asko dagoela esaten ausartzen naiz, besterik ez, Fisikan bezala.
Gogoetak izenburuko sarrera irakurri dut zure blogean. Robinson Crusoeren egunkariaren ezintasunarekin ez banator bat zurekin, zure korolarioa ulertzen dut:

“Euskal Herri nerea, ezin zaitut maite, zuk bihurtu nauzu-ta Robinson Crusoe”

Baina egin dezagun buruzko esperimentu bat, hauek kritikagarriak badira ere Fisikan, Einstein-en gustukoak omen ziren.
Suposa dezagun Estatu espainiar honetan jaio izan zinatekeela, zorigaiztoko Euskal Herri honetatik kanpo. Literaturaren arra sentitu zenukeen ere, zergatik ez? Seguru nago arrakasta izan zenukeela eta zure liburuak argitaratuak izan ziratekeela. Agian zure lehenengo gaztelaniazko liburu hipotetiko horiek, errealitatean saldu dituzun euskarazkoak baino gehiago izan ziratekeen. Espainiako Literatur Sari Nazionala erdietsi al zenukeen? Nazioarteko mailan zaren bezain ezaguna izan al zinatekeen? Ez dakit...

Hizkuntza minoritario baten idazlea izateak hasierako abantailak izan ahal ditu. Eremu latzetan lore gutxi hazten diren arren, oso nabariak eta ikusgarriak izan ohi dira loratzean. Guztion arreta erakartzen dute.

Orain dela gutxi erderaz idazten duen lagun batek hegoamerikarren eta ertamerikarren elkarlehiaz aspertuta zegoela esan zidan, literatur sarietan, argitaletxeetan...Desanimatzeko bidean ikusten dut.

Eta zu, Bernardo, anima zaitez!, irakurle gutxi baina leialak dituzu eta. Ez litzaidake gustatuko horrelako kanturik entzutea zure ahotik:


"Euskal Herri nerea ezin zaitut maite, los tiempos han cambiado y ahora debo amarte"

W.H. Auden, Felipe Juaristi eta bizitza

Bilboko zimaurtegian
lore bat
aurkitu nuen
(Arestik, Harri eta Herri)

Pasa den larunbatean Vocento enpresako egunkari batean Felipe Juaristiren artikulua aurkitu nuen: Poesia eta egia. Lore bat basamortuan. Besteak beste, ondokoa irakur daiteke bertan: Audenen hitzak ditut buruan: “Badira poema onak eta poema berezko eta bereizgarriak. Badira egiazko poemak, egiarekin zerikusi zuzena dutenak, egia alde batetik bestera jotzen dutenak”. Auden, uste apala baino ez da, bizitzaz ari da egiaz ari denean. Poeta batentzat bizi izandakoa da egia, bizi izandakoa beti egiazkoa ez bada ere.

Ederra bada ere artikulua, ez nukeen hona ekarriko egun horretan bertan ez banu “Lejos de ella” filma ikusi. Filmean (Sara Polley zuzendari gaztearena, Alzheimer gaixotasunak dakarren oinazeaz) Auden-en Letters from Iceland liburutik ateratako pasarteak aipatzen dira behin eta berriz. "Ez jaiotzea izango litzateke hoberena. Dantza egizu ahal duzun bitartean. Dantza egizu zerraldo erori arte". Ez dakigulako nola aterako zaizkigun gauzak eta batzuetan zoriontsua izateko erabakia hartu behar delako. Beti geratzen omen da denbora norbera izan ahal izan zena, orain izateko eta, agian, garaiz egindako aldaketak bizitza oso bat argi dezake edo, bederen, haren amaiera.

Eremu latz honetan, egun berean bi lore berdintsu aurkitzea ez al da susmagarria?
“Algo que no se nombra con la palabra azar rige estas cosas” Borges-ek zioen.

V. Nabokov, Jon Mirande eta ninfulak

Jock Sturges argazkilari estatubatuarra oso ezaguna da hondartza nudistetan egindako argazkiengatik. Ezaguna eta polemikoa zeren eta bere lan ezagunenetan neska gazte biluziak agertzen diren (ondokoa da adibide). Hori dela eta, elkarte batzuek haren lanak haur-pornografiatzat jo dituzte eta artistak arazoak izan ditu Estatu Batuetako FBIrekin eta justiziarekin.

Koaderno honen beheko sarrera batean (Juan Goytisolo izenburukoa), idazle kataluniarrak idatzitako esaldian "...y sin quitarse nunca la venda haga vorazmente el amor con la primera persona con quien tropìeze -el sexo y la edad no importa-" ez dira jartzen inolako mugarik sexu harremanetan.

Hala ere mugak egon behar dira, baina nork jarri behar ditu?

Beheragoko beste sarrera batean (Esther) irakur daitekeenez gizonen gustuak oso muga labainkorrak dituzte. Gauza bera ondoriozta daiteke UNICEF erakundeak iaz saritutako argazkia ikusi ondoren (hamar urteko neskaren eta gizon heldu baten arteko ezkontza Afganistanen)

Baina mugak ez dira oso diferenteak gure lehengo mundura bagatoz: sexu turismoa, familien barruan gertatzen diren biolazioak, umeen kontrako era askotako sexu indarkeria, Eliza katolikoaren ordezkari batzuen sexu ohiturak (ez soilik Estatu Batuetan)....

Azpimundu horiek utziz eta literatur mundu landuari gainbegirada arina emanez zenbait gauza interesgarri aipa daitezke ere. Hala nola Antonio Machadoren ezkontza bere Leonor maitatuarekin, 13 urteko neskatxa, idazleak 33 urte zituelarik. Leonor-en adina aldatuta agertzen da dokumentu askotan, faltsututa, 15 urte zituela esanik. Idazleari buruzko hitzaldi batean ondoko eztabaida gertatu omen zen:
“¿No es un acto de pedofilia desvirgar a una niña de 13 años? », reclama el de mi lado. « ¡Que la niña sea su esposa no atenúa para nada lo ocurrido! ».Murmullos de escándalo atraviesan la sala. El conferenciante se quita las gafas y responde que no puede tolerar un ultraje a un artista de excepción. El otro agita un catálogo.« - ¡Lea! exclama él. ¡Lea, página 123 de su folleto! Se dice que Leonor Izquierdo, la niña desvirgada por Machado, quien tenía 33 años, fue su esposa después del 30 de julio de 1909. Se dice que tenía 16 años el día de su casamiento con el poeta sevillano. ¡Es falso! ¡Es una falsificación de la historia! ¡La niña tenía en realidad 13 años el día de su matrimonio!. Aquí tengo las copias de su partida de nacimiento. Leonor moriría tres años después de esta unión, el 1 de agosto de 1912, debido a «complicaciones pulmonares». Apenas tenía diecisiete años y con una intensa vida conyugal, ¿por qué dudarlo? »

Eta zer esan Lolita-z, Nabokov-en nobela arrakastatsuaz.? Zeren atzean doa Nabokov nobela honetan? Egile estatubatuarrak gizon heldu baten, Humbert, sentimenduen deskribapen zehatza egiten du lehengo pertsonan. Irakurlea pertsonaiaren larruazalean sartzen da. Pederasta baten aitorpena dugu, zein bere 12 urteko alaba besoetakoarekin bizi den urte askoan zehar. Istorioa Humbert-en oroitzapenen bidez heltzen zaigunez, berez gorrotagarria dena, ez zaigu horrenbestetarako iruditzen. Nabokov hain trebea izan zen testua lantzen ezen ia ikustezina den enpatia-korronte bat lortzen duela irakurlearen eta pederastaren artean.

Eta zer pentsatu Jon Miranderen Haur besoetakoa-z, gure Lolita? 1958-1959 urtetan idatzirikoa, maitasun istorio bat da, 30 urteko gizon baten eta 11 urteko neska baten artekoa.

Badirudi, Jon Mirandek neskatxoen xarma bere bizitzan ezagutu eta dastatu zuela. Haur Besoetakoan kontatzen dena Jon Miranderen lagun bati gertatu zitzaion. Halaber nobelan Miranderen pedofiliari eta biziari buruzko ideiak azaltzen dira.

Azken finean Literaturak horretarako balio du: gure baitan ezkutatzen den narraztiz beteriko putzu ilun horretan murgiltzeko.

John Berger

Ikusmena berreskuratu egin dut (ikusi Sor Luisa eta Hikmet(2)). Gaur Begoñako basilikan goizaldeko euskarazko mezan nengoelarik, bat-batean kandelen argiak antzematen hasi naiz eta izpiritua pozez bete egin zait, barkatua izan naiz azkenik!
Zoritxarrez berandu samar larunbateko Euskal Herria-Catalunya partidua ikusteko, pena!. Aldiz, etxera bueltatzean begi aurrean agertu zaidan lehenengo liburua
John Berger-en About looking izan da. Esku ezezagunak bidea erakusten dit:
Urte berrian, begirada berria.

Juan Goytisolo

Itsu jarraitzen dut. Lagunak, nire izpiritu abaildua jasotzeko asmoz, Juan Goytisoloren Juan sin Tierra liburuko pasarteak irakurtzen dizkit:
“....brujulee enteramente a ciegas, sin perro, lazarillo o bastón
acuerde poco a poco su pulso interior a la palpitación sonora de la Medina [de Fes]
camine, camine siempre
y cuando una fatiga deliciosa le venza e ignore de pronto quién es usted y dónde está y, sobre todo, por qué camina
entre a la ventura por cualquier puerta, pronuncie el saludo ritual, tantee las paredes del habitáculo
recuéstese sobre las pieles y alfombras donde reposan los moradores
y
sin quitarse nunca la venda
haga vorazmente el amor con la primera persona con quien tropiece
(el sexo y la edad no importa, resérvese la sorpresa)...”

N. Hikmet (2)

Izugarrrizko zalantzak agertu ziren nire gogoan, Gabon egunean, Bart Van Leeuwen argazkilari holandarraren obra batez Sor Luisaren seguidillak laguntzea erabaki nuenean. Begiratuena aukeratu nuen (bila ezazue, bestela, Google-n seriearen bestea). Hala eta guztiz ere, nire bekatuarengatik – euskal eta erlijio-kontuak mundu honetako gauzekin nahastea- itsu geratu naiz (San Pablorena Damaskorako bidean).

Ikusmena berreskuratzen dudan bitartean, nire lagunak Ebanjelioko pasarteak irakurtzen dizkit. Berak aukeratzen ditu nire arima bekatariarentzako hoberenak, hala nola:

San Juanek cap. 9. v. 1-41.

"Eta igarotean Jesusek ikusi eban, jaiotzatik itsua zan gizon bat:
Eta bere dizipuluak itandu eutsen: Maixua, nok bekatu egin eban, onek, ala bere gurasoak, au itsua jaio zedin?
Jesusek eranzun eutsen: ez eban onek bekatu egin, ez eta gurasoak bere: ezpada Jangoikoaren egiteak beronegan agertu ditezen..."

"...Eta Fariseotarik batzuk au enzun eben, ta esan eutsen: Zer bada, gu bere itsuak al gara?
Jesusek esan eutsen: Itsuak baziñe, ez zenduke bekaturik eukiko, ta orain diñozuelako: Bakusku; dirau zuen bekatuak"

Pedro Antonio Añibarro (Ugao, 1748-Zarautz, 1830), Klasikoen gordailuan

Halaber eta mirari batentzako, ni, gaia ez izateko kasurako (nire lagunak uste duena, hain zuzen), Nazim Hikmet-en ondoko poema irakurtzen dit:

Itsu izatea zein ona den!
Ilun-pean maitatzea zein ederra den!
Ezpata biluziak bezalako argirik ez,
koloreetako pisurik ez.
itxuretako multzotasunik ere ez...
Ilun-pean maitatzen zein ederra den!
Itsu izatea zein ona den!
Gure begi hertsiak
gure barrenera bueltaturik.
Haren ertzean jezarri eta
gure barrenean astintzen den itsasoari
begiratu.
Itsu izatea zein ona den!
Bakarrik itsuak
geratzen ditun
bakarrik
bere arimarekoin.
Bere begien truke inori ez ziaion ezer ematen,
Ezeren truke ez dun begirik hartzen.
Bakarrik itsuak
geratzen ditun bakarrik
bere arimarekin.
Ilun-pean maitatzea zein ederra den!
Jainkoaren parekoa eta bakoitza dun ilun-pea
Ez din kolorerik,
Ez din erritmorik,
Ez din ekilibriorik
ilunpeak,
Itsuok, ilun-peetako profetok,
bota itzazue
zuen makilez,
gizonak...
Itsu izatea zein ona den
eta
iIlun-pean maitatzea
zein ederra
den!

Nazim Hikmet (Salonika, 1902-Moscu, 1963)

Sor Luisa

...Gisa artan Andre onen
Sabel garbian
Sartu ta erten izan da
Jainkoaren itza
Ai, aur ederra!...
Aren gisara
Mantxa gabe ta osorik
Gelditzen dala.
Ai, aur ederra!...

Ai, hitza ahal izatea ere!

Testua: Peñaflorida kondea (Azkoitia, 1723-Bergara, 1785)
Argazkia: Bart van Leeuwen (Amsterdam, 1950)

Nazim Hikmet

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Nazim Hikmet-en izena (poeta turkiarra, 1902-1963) Gabriel Arestiren Harrizko herri hau liburuan irakurri nuen lehenengo aldiz. Hauxe idazten zuen Arestik:

Ene ebanjelioa

Eta hi
Gernika
ene ebanjelioa
haiz

También Tomás Meabe fue mi camarada
(Nazim Hikmet, golpea, hiere, dale).
Compadre Blas, si traes de Cuba mal, he
de convertir tu noche en alborada.

"Mi corazón es fusilado cada

"mañana gris que el sol en Grecia sale"

Un árbol de Gernika vale

por...Nada.

Ya más podría añadir

que: "Agustín, Agustín atormentado

"por todos los dolores.

"Un nuevo Aurelio Arteta condenado

(¿por qué?, ¿por quién?) a mal vivir

sin líneas ni colores"

Aresti berarena da euskaraz dagoen egile turkiarraren lan bakarra: Lau gartzelak. Arrakasta gutxikoa, suposatzen dut. Hala ere, sarean (www) ondoko galdera hau dago nonnahi: Zergatik euskaratu zituen Arestik Bocaccio eta Nazim Hikmet-en lanak?
Badirudi Ea izeneko herrian erantzuna eman ziola galderari orain dela bost bat urte. Nazim Hikmet-en lanaz arduratzea idazle eta kazetari bati egokitu zitzaion: Ralf Streck-i (nor demontre da Ralf Streck?).

Hitzaldi hori gertatu al zen? Ez al zen Edorta Jimenez-en asmakariren bat izango? Lekukorik balego ekitaldi haren berri eskertuko nioke zeren nola uler liteke idazle komunista honi buruzko Bizkaian burututako hitzaldi bakarra Ean gertatzea? Ezaguna al da Lea-Artibai eskualdean Nazim Hikmet-ek ez zuela inoiz ezer egin kurduen alde? Nori axola zaio Euskal Herrian idazle hau?

Pasa den Abenduaren 7an Berria egunkarian, Durangoko Euskal Liburu eta Disko Azokari buruzko informazio barruan hauxe argitaratu zen “...Nazim Hikmet palestinar poetaren 12 poemaren euskarazko itzulpenak jasotzen dituen liburuxka. Iñigo Aranbarrik eginak dira itzulpenak.”
Zuzenketaren bat? Ez dut uste.
Egia esan, euskaldun gehienentzat alderik al dago palestinarren eta turkiarren artean?